Total Pageviews

Monday, April 28, 2014

Mizo Hnam Leh Tawngte

Mizote hian hun eng emaw ti atang khan tuna kan tawng hman lai Lusei tawng hi Mizo tawng kan ti ta ber a. Avang nia lang chu a tawng hmangtute hi Mizo kan intih vang a ni. Hei hian dikna chu a nei ve thova a sual teh chiam lo. Amaherawh chu, ngun deuh taka a bul kan chhut chian chuan Mizo tawng kan tih mai hian nih chiah lohna a nei. Tuna kan tawng hman lai Mizo tawng kan tih tak mai hi tute tawng nge ni a, a tawng neitu ber hi kan mizo hnam zingah hian tute nge an nih? I han chhut chiang teh reng ang u.

Tun hma hun rei tak A.D. 1500 hma lam te kha chu sawi loh; kan pi pute Run leh tiau inkara an lo awm lai pawh khan Mizo inti an awm ngai reng reng lo. Tunlaia Mizo inti tate hi hnam hrang hrang leh tawng hrang hrang kan lo ni a. A.D. 1800 hnulam khan rorelna hmunkhatah kan lo infinkhawm ta burh mai a, A.D. 1700 hma lam te kha chuan hnamtin mai hi a chi a chiin kan awm khawm theuh va, mahni chi theuhin a hlirin khaw hrang theuhin kan awm tawh thin a, chunghote chu tuna Mizoram leh a chheh vela awm tate hi kan ni ber a. Tuna Mizoram chhunga awm Mizo inti tate hi Lusei hnam leh hnamdang tawng chu a ral ta tial tial a ni. He Lusei tawng, Lusei Hills chhunga rorelna tawng lo ni ta, Mizo tawng kan tih zui zel tak hi, kan Mizo hnam zinga tu hnam ber nge tia kan han chhuichian chuan Mizo History ziaktute chuan Mizo chanchin an ziak apiangin Duhlian emaw Lusei hnam bulpui leh ziktluak ber, Lusei thlah ziding kal zel HUALNGO tawng a ni an ti zel. Hualngo leh a thuhruai hote chu Kabaw phai leh Kalay phai chhuahsanin tlangram an lo kai chho ve ta a ni.
Rev. Vanchhunga'n 1954-a Lusei History a ziak phek khatna thuhmahruaiah chuan, "Lusei tawng hmangtute hian engtik atangin nge an lo hman tih hriat phak a ni tawh lova, Kabaw phaia kan chen lai hian an hmang tawh ngei ang," a ti a. Lusei chi dik takte chuan an hnam hi Mizo an inti ngai lo. An tawng chu mitinin Mizo tawng kan tih chu a ni ta si a. 1927 kum khan Mandalay leh Homalin khuaah te ka kal a, Lusei chanchin China upa leh Kawl upate kawmin ka zawt thin a, Lusei chu ka hria a alawm an mipate chuan hnunglamah sam an zial thin tiin Homalin Shan upate chuan an sawi. 1925 kum khan Halkha Lalho upa deuhte leh Falam biala Tlaisun Lal leh Zahau Lalho pawh ka kawm bawk a, Lusei chanchin an hriat phak tawkte chu fel takin min hrilh bawk a. Fan-ai pawi thenkhatin 1898 kum vel khan Lusei Hills chhungah an hnam tawng kalsanin Lusei tawng an tawm tih kan hmu. Tin, Lusei Hnam, Hualngo leh an thuihhruaihote Kabaw phai leh Seipui hmun inkarah hian hun engtianga rei nge an hman tih pawh hi hriat chian theih tawh loh a ni a. Tin, Sailo thlahtu Paihte Ngalna khan Seipui-a Luseiho - Hualngo leh Hualhang hnam awmte an fin hma khan eng chena rei nge Lusei tawng an lo hmanho tih pawh hriat chian theih a ni lo bawk. A.D. 1550 vel atangin Zahmuaka thlah Sailo hnam, Hnam sarih hote khan Lusei sakhua leh Lusei tawng hi an tawm ta a. Lusei Hills, tuna Mizoram chhungah hian heng awze hnam hlawm lian tak tak : Hmar hnahthlak hote, Ralte, Kawlni, Chawngthu hnam hote leh Pawih hnahthlak hote chuan mahni tawng kalsanin Lusei tawng chu an lo tawm ve leh a ni.
Chutichuan Mizote chu Lusei tawngin kan tawng ta ber a, kan Mizopui hnam thenkhatte erawh chuan an mahni tawng an la hmang nual bawk a, hei pawh hi a la kiang ve zel ang. Anniho zingah chuan tawng chi nawi tak tak a la tam rih a. Mizoram zau tak maiah hnam hrang hrang leh tawng hrang hrangte tawng pakhata mi lo siamtu leh min lo hruaikhawmtu pawh hi kan Missionary sap hmasa berte kha an ni a, an chungah lawmthu sawi tur nasa tak kan ba a ni. Pathian remruatah pawh a ngaih theih bawk. Kan Missionary sapte chuan Lusei tawng chauhin lehkha min lo siamsak a, Pathian lehkhabu min siamsak bawk. Lehkha min zirtir a, sawrkar milian biakna tawng pawimawh ber a ni a, a nihlawhthlakzia hi kan hre phak lo mah mah zawk a ni. Kan Unau Chin State-a chengte chuan tunah pawh a ram pumpuia hman tur tlang tawng an la nei thei rih lo. Chuvangin , inthurualna leh inpumkhatna chi hrang hrang ah harsatna tam tak an nei thin a, thurualna leh inpumkhatna kawnga daltu lian ber chu tawng ber hi a ni.

Kan tawng ber a inan loh chuan thuruk pawh kan sawipui ngam lo. Keini Mizo intihote hian hetianga tawng chikhat kan lo nei thei ta hi Pathian malsawmna ropui tak kan dawn a ni. Tin, Zirna lamah pawh min tichaktu leh min kaihruaitu tha tak a ni bawk. Mizo hnam zinga mahni tawng kalsana Lusei tawng lo tawm hmasa bertu chu Ngalna a ni a, Mizovin Paihte kan tih ve mai, Thaute hnam a ni a, tunlaia Sihzin emaw Sihzang hnam lo ni ta a ni. Ngalna chuan fapa sal sarih a nei a, chu mite unau sal sarih chu Sailo hnam sarih lo ni ta te hi an ni..
Tin, AD 1600 hnulam atang kha chuan Lusei hote chuan Seipui hmun atangin Pathianin a pek an ram tur Lusei Hills tuna Mizoram lo ni ta hi an lut tan a. Kum 354 lai Lusei ram lo ni tawh chu AD 1954 atangin Mizoram tia thlak a lo ni ta a ni. Chuvangin, Lusei tawng pawh chu Mizo tawng kan ti ta zel a ni. Lusei hote chu Run Lui leh Tiau Lui inkarah hian kum 400 vel an cheng a, he kum 400 chhung hian Lusei hnam zingah Lalna an kengkawh a. Hlamlira atanga Hualngoa hi a thang sarihna chauh a ni a. AD 1350-1750 thleng thlahte hi nasa takin an ropui a, AD 1750-1954 thlengin Lusei Hills chhungah Zahmuaka thlah Sailo ho hi an ropui thung. Lusei tawng, Mizo tawnga lo chang ta pawh thuk tual tualin zau tual tual rawh se.
Lusei Dialect : Lusei tawng chu Run Lui leh Tiau Lui inkara an lo chen lai hian kum za tam tak an lo hman tawh a ni. Chutih hun laia an khawpui ber chu Seipui khur an tih hi a ni. Adawtah chuan Sanzawl khua te, Lusei-tlang/khua te an ni. Mizo ho chu Lusei tawng hmang kan nih avangin Mizo Vernacular chu Lusei Vernacularti ta zawk ila, a dik zawk ang. Hnam dangin min koh dik lohna Lushai ti pawh hi Lusei ti ila a dik zawk bawk a. Tin, Mizo tawng chu zirna sang ber University-ah te pawh Syllabus-ah lak luh a pawimawh dawn a nih chu. Tunlai Mizo intihoten mizo sakhua kan sawi changin Lusei tawng chu Mizo tawng kan tih ang hian hmanlai Lusei sakhua chu Mizo sakhuaah kan dah deuh bik tawh a ni. Mizo zingah hian hnam hlawm lian tak tak te kan awm hlawm a. Mahni hnam tawng nei theuh kan ni a. Entirnan : Ralte, Hmar, Paihte, Pawih ... chi hrang hrang tawngte kan nei hlawm a ni.
AD 1373 kum vel atanga vawiin ni thlenga la awm reng Seipui khuaah chuan Lusei tawng hmangtute chu an la cheng reng tho a ni. Lusei hnam zingah chuan Hualngova thlahte hi an ropui ber a, Khua leh tui pawh an ngah ber a, Lal rei ber pawh an ni. Vai len hnu British lo len chinah pawh India ram chhung leh Burma ram chhungah ramri nei thei chin khaw 50 lai an awm a. 1954 Lal tlawm thleng khan heng khaw 50 te hian zangnadawmna pawh an dawng vek a ni. Tin, kan Mizo hnam zingah chuan Zahmuaka thlah Sailo hnam hian thlangtlak hnu Lusei Hills, tuna Mizoram chhungah khua leh tui an ngah ber a, Lal tlawm thleng khan khaw 150 an nei. Sailo ho chu Lusei chi thlah an ni ve lova, Lusei tawng tawm hmasa bertu an ni zawk. Mahse, Lalna lamah chuan Mizo hnam zingah belrawhmual nei tam ber an ni.

Hranglianbuaia

Thu lakna hnar:
Dahrawka
Durtlang Lal (Ex. Chief)
1984 April. Zoram MZP Seminar Paper Special Issue
Sources:- Hriatzauna (Facebook Group)

No comments:

Post a Comment