Total Pageviews

Wednesday, October 19, 2016

Wednesday, June 15, 2016

Formation Rawn Pian Chhoh Dan

formation-rawn-pian-chhoh.jpg

Football hi an khelh tan tirh chuan formation mumal tak hi a awm ngai lova, ball an pet pawp a an um leh dul dul mai thin a ni.

Kum 1963 khan offside rule hi an siam ta a, FA in offside rule an siamah hian ball chang tu in hma a mi ball a pass hrim hrim chuan offside a ni tawp.

He dan thar avang hian passing game an khel ngai meuh lova, khalh tlang tumin ball an khalh pup pup mai thin a, goal lut pawh a tlem sawt hle.

FA lamin dan thar an siam leh a, ball changtu in ball a pass in ball lo changtu leh goal line inkarah player pathum tal an awm chuan offside a nilo. Offside dan thar a awm tak avangin formation thar chi hrang hrang pawh a rawn piang ta a ni.

1-2-7 Formation:
Kum 1860-70 inkar khan 1-2-7 formation hi an hmang lar hle a, centre-back pakhat, halfback pahnih leh forward pasarih awmin attacking game an khel nasa thei rem rem khawp mai.

The Pyramid (2-3-5 formation):
He formation hi Pyramid formation an ti a, 1880-1925 inkar khan an hmang nasa a, English club Preston North End lamin an rawn hmang lar chho a ni.

He formation hi teamwork a innghat formation hmasaber a ngaih theih a ni a, he formation ah hian right half leh left half te hian lehlam winger te an mark a, key player chu centre half niin lehlam striker te a mark a, defense leh attack thlunzawmtu pawimawh tak a ni.

Kum 1930 khan 2-3-5 tlem a tihdanglam deuh Austria, Hungary leh Czechoslovakia ah te a lar hle a, ground ball tawi te te in an in pass nasa a, 1934 World Cup ah khan Austria in he formation hmang hian palina an ni thei a ni.

1925 – 1945: W-M formation (3-2-2-3)
He formation hi Arsenal manager Herbert Chapman-a'n kum 1925 khan a rawn hmang lar hle a, offside dan thar an siam leh tak avanga he dan hi rawn hmang a ni.

He formation ah hian Chapman hian lehlam pawl attacking na lutuk tur a tir atanga dan nan defender leh attacker te inzah chiah in a rawn chhawpchhuak a ni.

Arsenal in he formation hi an hmang tangkai hle a, England a first division a awm tirh khan a zawn in tum 5 lai an champion a, kum 1931-39 khan FA Cup tum hnih an la bawk a, England ah he formation hi a rawn lar leh em em bawk a ni.

1934 & 1938: II Metodo (2-3-2-3) :
2-3-2-3 formation hi kum 1930 chho khan Italian manager Vittorio Pozzo-a'n a rawn hmang lar chho a, he formation ah hian centre back pahnih awm in goal lut tur goalkeeper an ven pui a, centre half ten lehlam pawl striker te an lo chang bawk a, center half hi defense leh attack thlunzawmtu pawimawh em em a ni bawk.

He formation hmang hian kum 1934 ah leh 1938 ah te khan Italy Word Cup ah an champion a ni.

M-U formation (3-2-3-2) :
M-U formation hi WM formation atanga an hmuhchhuah a ni a, field lehlam lehlamah outfield player panga ve ve an awm a ni.

Kum 1950 chho khan Hungary lamin an rawn hmang lar chho a, he formation ah hian defender pathum awmin halfback pahnih an awm bawk a, winger pahnih awmin player pawimawhber chu striker a ni.

Striker hi centre back te an position atanga pawt chhuaktu berah an hmang a, forward ten he hmun ruak hi goal thun nan an lo hmang tangkai ta thin a ni.

M-U formation hian W-M formation a rawn ti thi der a, kum 1953 khan Hungary in he foramtion hmang hian W-M formation hmang England chu 6-3 laiin an sawp a, Enland stadium hmingthang Wembley ah a vawikhat nan England hemi tum hian an tlawm.

4-2-4 formation :
He formation hi Hungary leh Brazil ten kum 1950 chho khan an hmang a, he formation hi defense lama player pali an dah hmasak berna a ni bawk.

Half back te hna ber pakhat chu lehlam pawl counter attack lo danchah a ni a, a laiah player an awm tlem avangin defender te an khawng that a ngai hle bawk a, defender ten ball an chan veleh forward pass nghal tur an zawn zung zung a ngai a ni.

An attack dawn chuan defender zinga pakhat tlanchhuak in an formation hi 3-3-4 angin an khel thin a, he formation hmang hian Brazil khan 1958 World Cup an lo la tawh a, hun kal zelah he formation atang hian tunlai formation lar tak 4-3-3 leh 4-4-2 te an rawn piang chho ve ta bawk a ni.

Inkhel.com

Wednesday, June 8, 2016

Professional Level-ah Enge Football Len Zawng?

professional-level-ah-eng.jpg Professional footballer ten inelna hrang hrang Fifa World Cup atanga domestic league thlenga an pet football len zawng hi size 5 a lian a ni a, size 5 tih tawp chuan kan bo deuh a rinawma, size 5 chu eng ang chiah nge tih lo sawi ila, a behbawm pawh kan sawi chho zel bawk ang.

Circumference (Ball tlang sira teh chhuaha a sei/len zawng): 27-28 inches (69-71 cm)
Weight (Rih zawng): 14 to 16 oz (400-450 grams)
Official pressure (A puar lam): 8.5-15.6 PSI (PSI - Pounds per square inch)
Diameter (A lai taka hawlh tlanga a sei zawng): 8.6-9 inches (22 - 23 cm)
Radius (A chunga kan sawi diameter chanve chiah): 4.3- 4.5 inches (11-11.5 cm)

Size 5 ball hi fooball khelh apianga hman ngei ngei tur tih a awm lova, kum (age) a zir zelin ball pet tur len zawng te pawh a awm ve thlap bawka, tin, football lam kaihhnawih ke hmanna game heng Futsal kan tih angte tan hian hman tur bik a awm ve thliah bawk.

U-6, U-7 leh U-8 te tana pet tawk hi Size 3 a ni a, 23-24 inches circumference niin a rih zawng pawh 11-12 ounce chauh a ni. Size 3 hi official ball te ber a ni.

U-9, U-10 leh U-11 te chuan size 4 an pet tawk vela ngaih a ni a, size 4 circumference hi 25-26 inches ni ve thungin a rih zawng pawh 11-13 ounce a ni.

U-12, U-13 leh a chunglam te chu size 5 pet thei tawk tawh tura ngaih an ni.

Football, player 11 kher ngai lova khelh chi ah ball size hman a dang leh a. A dan dang deuh mahse Five-a-side football ah chuan size 5 tho pet a ni a, beach football ah pawh size 5 tho pet niin a rih zawng erawh an tihniam deuha, 14-15½ ounce a siam a ni tlangpui. Tin, beach football ah chuan hmuh a awlsam zawk nan ball rawng lar lam an hmang tlangpui.

Futsal leh indoor football ah te chuan size 4 hman a ni thin a, amaherawchu size 4 kan sawi tawh tak ang lo deuhin sawt na lo zawk tura duan a ni a, Futsal a ball an hman ang hi indoor football aiin a sawt na lo lehzual bawk.

Official size a pawm ni lo mahse size 1 leh 2 te pawh hman an ni ve tho a, football coach thenkhat chuan heng naupang khalh tham leka ngaih size 1 leh 2 ball te hi player te ball control zirtir nan an hmang ve thin bawk.

Inkhel.com

Friday, June 3, 2016

Eng nge Fale 9 Position chu?

eng-nge-fale-9-position-c.jpg

False 9 position kan tih mai hi a chunga formation kan hmuh ang khian Centre Forward pahnih te zinga pakhat zawk midfield lama rawn tawm luh deuh a,lehlam midfield leh defender te inkar hmun ruak a awm thin hi an ni a.Hetiang False 9 position a awm thin player te hi player fing leh tlan thei tak an nih chuan Midfield thlengin an va pui thei thin a, hmanthiam viau chuan lehlam pawl tan hnawksak thei tak an ni.

False 9 Position hi engtik atangin nge anlo hman tan?

Kum 1920 kum vel ah te khan Central Europe ah leh River Plate club ah te chuan centre forward te midfield lampang a va in pawh let ang tactic hi a mikhual tawhlo hle a, England leh Austria te kum 1932 a Stamford Bridge a an inkhelh tum khan Austria Forward Sindler kha False 9 position kan tih angah hian khel in England defence leh midfield te tan hnawksak khawp in a khawsa a,England ah chuan he position hian hriat alo hlawh phah em em ta anih kha.

Engati nge False 9 position chu lehlam pawl te tan a hlauhawm theih em em?

Tunlai ah hian Man Marking hi an hmang uar em em tawh lova,4-4-2 formation ve ve team hnih ten an hman hian centre-back pahnih te hian forward pahnih an mark thin a,centre-midfield ah pawh chutiang bawkin centre-midfield pahnih ten lehlam centre midfield te anlo dang thin bawk a, chutiang zelin position dangah pawh.. Hetah tak hian False 9 position hi a pawimawh thin khawp mai, Centre Forward pahnih zing a pakhat zawk kha midfield lama a rawn let chuan centre-back pakhat khan risk lain a rawn up a ngai ta thin a, hetah tak hian central defence area ah kua alo awm ta thin a, he kaw lai hmang tangkaia lehlam winger leh midfield ten an rawn attack chuan last defence chu awlsam takin a thiah theih thin a ni..

Chuti khawp a Last Defender pakhat ava up chu a hlauhawm viau chuan up lo mai se tih zawhna a awm leh awm e.. Centre Defence khan False 9 position a awm kha va dang turin va up chhuaklo se chuan Midfield leh Defence inkarah hmunruak a awm anga, False 9 positiona awm tan khan hmun awl zau tak leh hun tam tak a nei dawn tih na ani ta anga, through ball tha takin a pe dawn nge central defender te lamah ball ava khalh tlang phei dawn tih thutlukna siam hun tam tak a nei thei dawn tih na ani a, helai tak hi defender te tan hlauhawm tak ani thin.

Pakhat leh ah chuan Midfield ava pui tel thei thin a, hetah tak hian centre midfield ah 2 vs 3 ni ta thin in midfield an dominate phah thei em em a, lehlam holding midfielder ten he False 9 position a awm hi lo mark tlat pawh nise an team tan disadvantage a awm ve leh thei a,chu chu duh aiin defensive game khelh nasat a awl phah thin bawk a ni.

Inkhel.com

Wednesday, June 1, 2016

Indirect Free Kick Dan Leh Hrai

indirect-free-kick-soccer.jpg

Football dan hi a ngaihnawm a, zir chian pawh a ngai thin. Hriat loh vangin buaina tam tak pawh a chhuah theih phah thin bawk. Chuvang chuan Indirect Freekick chungchang kan zir ho dawn nia.

Indirect freekick hi penalty area (18 yard box) chhunga pek thin a ni a. Mahse goal area , 6 yard box chhungah erawh indirect free kick an pe ngai lo. Tin, 6 yard box chhungah direct free kick pek a ni ngai lova, 18 yard box ah pawh penalty tih loh chu offensive team te direct free kick pek a ni ngai lo.

Enge Indirect free kick chu?

Indirect free kick ah chuan dead ball kha player pakhatin direct in goal-ah a shot goal thei lo. Mi pahnih (Offensive players) ten an tawh phawt a ngai.

Indirect Freekick ham theihna te

☀ Goalie in ball second 6 aia rei a kenin.
☀ Goalie in ball a man thih chaih hnua pet chhuak tur emaw vawm chhuak tur emaw a ball a release tawh hnua tuma khawih lohva a man lehin.
☀ Goalie in a teammate te back pass emaw, tihpalh thilthu ni lova a teammate te ball pet a lo manin.
☀ Goalie in a teammate te throw in a lo manin.
☀ Defensive player in anmahni penalty area chhungah lehlam pawl tana hlauhawm khawpa ke a khaisanin.
☀ A player impedes the progress of an opponent but does not touch him..
Hei tak hi a buaithlak khawp mai. Lehlam pawl goal khung tum khawih miah lohva lo tih khawtlaiin tih a ni deuh mai a. Heta ni thei chu lehlam pawl goal khung rawn tum kut tum nena lo tin emaw tih a ni thei ang chu.

Indirect Freekick chu pet a lo ni dawn ta a..

Free kick emaw indirect free kick emaw ham a nih reng rengin defensive team ten wall an siam thei a. Chu chu dead ball petna tur atanga yards 10-a hlaah a ni tur a ni. Hetih lai hian 6 yard box chhunga indirect free kick hlawh chhuah a nih reng rengin ball chu 6 yard box pawn chiahah lak chhuah tur a ni a, wall chu goal line-ah siam mai tur a ni. Wall hi 10 yards-a hlaah siam tur kan tih rual hian 6 yard box pawn chiah atanga indirect free kick pek a nih hian yard 10-a hlaah indawhna tur a awm tawh si lova, chuvang chuan goal line-ah indawh mai tur a ni.

Inkhel.com

Thursday, April 21, 2016

I Nei Ngei Ngei Tur A Ni! (Tlangval, chhiar chhuak rawh) - Dr C. Lalhrekima

article1.jpg

Nula-in sawn pai se kan dem em em a, a paitirtu chu kan dem vak lo deuh! Nau tiltla se kan ten a, tualthattu melhin kan melh mai! Chutiang dinhmuna dahtu erawh kan ngaihtuah lem lo.

Tlangval huatthlala hmangaihna tihmingchhetu chu : “I rai pawn ka nei ang che,” tia thlem a, a hnu lawk a, “Titla mai rawh, ka nei thei lo che,” tih ching leh si hi! Tlangval, Nangmah avanga nula tamtak mangang au rawl ka hria asin. Tih loh loh tur in lo tihdun avanga mangang leh si mah ni se, mi mangang em em lo hauh ngawt thu a awm si lo! Ka lainat a, ka khawngaih a, ka dem che a ni. I rai a, I nei leh duh si lo a, I mualpho tel ve zel loh nana nau titla tura I nawr avanga a mangang hi ka manganpui a ni.

Ngaihzawng i neih hian enga ti nge i harh em em hranpa viau le? I veh a, i nawr a, i kar a, i thlem vak vak lai khan a rilru a buai ve thin a nia. Sex hman hi tha a ti lo a, Pathian a hlau ve bawk. A hmangaih miau si che avangin i kalsan mai ang tih a hlau si a, hloh che a hlauh em avangin (Pu Chhuanliana BVT min zirtir tum Mizo tawng ka’n zep zauh teh ang) i sawmna a hnial thei ta lo mai a nih kha. “A duh ve tho a, a chak ve tho a,” tiin mahni thiam inchantirna tur zawng hauh suh. Hlauh a ngah lutuk hi a buai a ni zawk. Mualpho taka sawn pai te a hlau a. Nula lungmawl hlauh ngah fimkhurin nau a pai a hlauh thu a sawi lai khan, ‘Ka nei dawn che alawm..’ i ti sut sut a nih kha. Hlauh ang ngeiin maw! Thla khat hnuah a thla tin bi a buai tak thu leh a zun atanga a enfiaha nau a pai tih a chian thu kha hlauthawng ru tak, hlim ru ang reng tak siin a rawn hrilh ta che a nih kha. A beisei dan chuan hlimin i zuang ve ang a, inneih lam sawi turin i phei nghal turah a lo ngai asin! I tiam miau si a.. Mahse engtin nge i lo tih kha? “Ti tla mai rawh, ka nei thei lo che.. lehkha ka la zir.. hna ka la nei lo.. ka nu leh pa ten an phal lo.. min rawn be tawh suh..” tiin chu naupai thu lawmawm nia a ngaih chu thihna nena inzawm thu lungchhiatthlakah i lo chantir leh ta si a nih kha! A thinlung chu chhun angin a na a ni. Rai kha a hlau a, mahse i neih duh dawn tho chuan tiin nula derdep khan i zarah engpawh hmachhawn a inhuam ve ngam chauh asin! Mahse tunah zawng phatsanin a awm ta si a nih hi! I tel lo chuan engmah a hmachhawn ngam hleinem! Nau titla ta se a mawh chu i phurh tur a ni tih i ngaihtuah ngai em? Tualthattu dik tak chu nangmah! Nau tihtlakna lamah lo thi ta se emaw, khawvel a hmachhawn ngam si loh avangin lo intihlum ta se emaw, nunna hlu tak pahnih latu chu nang ngei hi I ni dawn lawm ni? A hmangaih che avangin a thuruk chu khawvel hriat lohin liampui ta se mihringte dem i hlawh kher lo thei e. Mahse engkim hretu Judge fing ber chuan dam chhung double tang turin a convict thei che a nia aw! Chuvangin tlangval, i chungthu a rip lutuk loh nan thurawn ka’n pe ve khanglang ang che. I zawm duh leh duh loh chu i thu ni se :
Thurawn pakhatna :
Ngaihzawng i neihin sex hmanpui tum kher suh. Sex hi a duangtu a thianghlim ang bawka thil thianghlim a ni a, nupa kara hman tur a ni e.

Thurawn pahnihna :
I insum duh lo a, i rim a, i cho a, i thlem a, i tiam a nih si chuan, i bialnu a lo rai khan tlansan suh. Puitling tih ang tingamin, ‘Kan la naupang si a,’ tih tlaikhawhnu leh a rem lo. I thil tih avanga harsatna lo awm chu hmachhawn la, paltlang ang che. I tuh rah chu seng turin i nu leh pa hrilh la, I bialnu raipuar chu phatsan loin nupui atan i nei ngei tur a ni.

Source:- Facebook

Sunday, March 27, 2016

Operation Thunderbolt - The Raid On Entebbe




Israel Commando ho in Entebbe-a thlawhna Hijack an chhanchhuahna ropui chu


Thu hma: Operation Thunderbolt, Operation Entebbe tih leh Operation Jonathan ti a an sawi bawk thin khawvela tun thlenga thlawhna hijack chhanchhuahna ropui bera an sawi thin hi Israel commando te chet thatna ber pawl a sawi a ni tih hi chu hrelo kan awm mang kher awm love.

Khuh hawnna: June ni 27, 1976 khan Air France thlawhna mi 248 chuanna chu Popular Front for the Liberation of Palestine leh German Revolutionary Cells tangkawp te chuan hijack in Entebbe airport Kampala, Uganda ah chuan an tum pui a. He thlawhna hruaikawitute hian Juda mi ho zawng chu thliar hrangin Juda mi nilo 47 te chu an chhuah tir a, hemi hnuah hian Juda mi nilo mi 101 te chu an chhuah tir leh a, tichuan Israel mi leh Juda mi 100 chuang leh Juda mi ni ve thlawhna Captain, Captain Bacos te chu hreng in an thil ngiat te an tih hlawhtin loh chuan an vai a thah vekah an vau a. Israel sawrkar thin a khei ta zar mai. Tichuan Israel Defence Force IDF chuan MOSSAD ho ina intelligence report an pek angin heng mi tang ho hi chhanchhuah dan an rel ta a. Kar khat chhung lek inpuahchahna hun nei in Israel commando tha rual chuan a ruk thei ang ber in chhanchhuah dan tur chu an zir ta tluk tluk mai a. An training zawh chuan 4000Km a hla Uganda ah chuan thlawhna hmangin commando 100 rual chu va kal in heng thlawhna hruaikawi tuten a an mi hren mi 102 te chu 90minutes chhung lek in an va chhanchhuak ta a ni. He opperation ah hian thlawhna hruaikawitu te zawng zawng chu an kaphlum vek a, Israel commando lam panga an hliam a, tin, mi tang pathum an thi a, Israel commando a an commander ber Lt. Col. Yonatan Netanyahu a thi ve hlauh bawk a, tin, Uganda lam sipai 45 vel kahhlum an ni in Uganda Air Force ho indo tlawhna Soviet siam Mig-17 leh Mig-21 an tihchhiat sak bawk a, mitang damlo pakhat Uganda damdawiin a an kalsan palh chu a hnuah Uganda Army officer ten an that ve leh thung bawk. He inchhanchhuahna ropui hi a ni khawvel ina Operation Thunderbolt/Operation Entebbe ti a a lo hriat lar tak chu. Heta an commander thi hi Israel Prime Minister Benjamin Netanyahu u a ni nghe nghe a, amah hriatreng nan hian he Operation hi Operation Jonathan tih pawh in an sawi ve thin a ni.

Thu bul intanna: PLO, Palestinian Liberation Organization chu Jordanian-Palestinian civil war zawh hnu khan Jordan atangin sahthlak an ni a. Tichuan South Lebanon lamah inkulh in heta tang hian sipai tur refugee ho vel angin an indap khawm ve ta a. Heta tang hian Palestinian military organizations hrang hrang te chu tang ho in Israel chu an beih rawn ta thin a. A sipai lampang bei tak tak ngam si lo in mipui vantlang lam an bitum ta thin a. An tum ber pakhat chu mi te thinlung a hlauhna chi tuh chu a ni a. South Lebanon hi khauh tak mai a ram leh hnam tana helna leh tharumthawhna "Fatah" an tih mai an kenkawhna anih avangin "Fatahland" ti hial in an sawi thin reng a ni. Tichuan South Lebanon atang hian PLO ho chuan ‘Terror Campaign’ an tih mai chu Israel lakah chuan an kalpui ta thin a ni.

Thlawhna Hijack-na chu: June ni 17, 1976 khan Air France thlawhna Flight 139, Airbus A300 (Airbus A300B4-203), registration F-BVGG (c/n 019), Tel Aviv, Israel atang a passenger 246 leh thlawhna hnatawk te phur chungin a thlawk chuak a. Athens Airport ah tum leh in hetah hian mi 12 an rawn chuan belh leh a, heng rawn chuan belh te ziangah hian thlawhna hruaikawtu tur mi 4 an rawn lut tel ve bawk a. Athens atang hian Paris lam panin a thlawk chhuak leh a, heta tanga a thlawhchhuah hnu lawk dar 12:30pm velah chuan thlawhna chu Popular Front for the Liberation of Palestine – External Operations (PFLP-EO) mi pahnih leh German mi pahnih German Revolutionary Cells ami Wilfried Böse leh Brigitte Kuhlmann te chuan thlawhna chu an hruai kawi ta a. A hmasa ber in Benghazi, Libya ah thlawhna chu an tum tir phawt a, hetah hian a tui te thun pah in darkar 7 zet an chawlh pui hnuah an thlawh chhuah leh hma in hmeichhe pakhat, nau chhiat anga in sawi chu an chhuah tir a tichuan Benghazi chu chhuahsan in Tel Aviv atanga an thlawhchhuah atanga darkar 24 hnuah tlai lam dar 3:15 ah 28th June 1979 khan Entebbe Airport Uganda ah chuan an tum luh pui ta a ni.

Entebbe Airport ah hian hijackers ho hi mi pali dang in an rawn zawm ve leh a, Uganda President khawvel President zawng zawng a mawl ber mai leh nun rawng zet mai, mihring sa pawh ei hreh lo a sawi leh hmeichhe chhul leh hnute hleh thlak kan te pawh ei thin ni a sawi Idi Amin-a mi leh sa te chuan an rawn puibawm ve ta bawk a.

Hijackers ho hian an thil duh chu Israel sawrkar hnenah an thlen ta nghal a, an demand ber chu Palestinian mi Israel leh Germany Jail a tang mek mi 40 chhuah te, midang 13 Kenya, France, Switzerland leh West Germany a hren mek te chhuah te a ni. Heng an thil phut te hi Israel sawrkar in a ti hlawhtling lo anih chuan July ni1, 1976 atangin an mi hren te chu an thah tan tur thu an puang nghal bawk. An that hreh dawn miah lo tih hi thil chiang sa a ni bawk, mahse a firfiak a che te thil demand tih mai mai chu Israel hian tih hlawhtlin sak a lo tum lo nasa mai le.

Israel mi te thliar hran an ni ta: Hijackers ho hian an mi hrente chu group hnih ah an then ta phawk mai a. Israel mi leh Israel mi lo in. Sawidanah chuan Juda ho an thenhrang angin an sawi na a, anmahni chuan Juda ho hrim hrim chu an huat loh thu leh Israel mi te chauh an duh thu an sawi lang a, an mi hren Israel mi nilo an chhuah pawh in Juda mi, Israel citizenship neilo an chhuah tel nual nghe nghe a ni. Tichuan Israel mi nilo a an hriat zawng te chu an chhuah ta a, mi 106 lai an la hreng thung a. Heng an mi hren te hi Entebbe Airport a transist hall ah an dah khawm a uluk tak in an veng bawk a.

Hetianga an mi hren an chhuah te hi Ugand atang hian Air France thlawhna in phurh chhuah tir an ni ta a, thlawhna Captain, Michael Bacos chuan a passenger te chu a mawhphurhna an ni e a tih avangin chhuah an tum pawh in a kalsan duh ta lova, tin, thlawhna a thawk midang ho pawh chuan an captain tihdan zul zui in an kalsan duh ta bik lo a, tin, French mi Nun pakhat pawh in a kalsan duh lo a, a aiah an mi hrenlai pakhat chu chhuah zawk turin a ti na a, tihluihna in Air France thlawhna ah hian an chuan luih tir ta tho a. Tichuan hruaikawitu te chuan Israel mi 85 leh Juda mi thenkhat leh thlawhna a thawk mi 20 te nen mi 105 an hreng ta a nih chu. An thil ngiat hi tihhlawhtlin a nih loh chuan heng an mi hren te hi thah vek an tum a ni. Israel tan ngawih mai mai chi a ni ta lo.

Israel a inpuahchah tan ta: A tirah chuan Israel hian hruaikawitu te hi tawngka a dawr a tum phawt a, IDF a an Officer pension tawh Baruch “Baruka” Bar-Lev chuan Idi Amin hi a mimal takin a lo hmelhriat hlauh mai a, amah hian vawi tam phone in Idi Amin hi a dawr a mahse awmzia a nei thei ta chuang lo a, tin, Israel hian US sawrkar hnenah Egyptian President Anuar Sadat-a hnena Idi Amin a chu an mi hren te chhuah tur a ngen sak tur in a ngen bawk a, mahse hei pawh hian awmzia a awm ta chuang lo. Hun tiam July ni 1 chu a lo thleng ta, hemi ni hian Israel chuan Hijacker ho chu July ni 4 thleng tal hun pek belh leh tur in an dil a, hetiang a hun an pek belh chuan an tan inpuahchahna hun thawl deuh zawk a awm thei dawn a, tin, Idi Amina lah Port Louis, Mauritus lamah Orginisation of African Unity Chairman a nihna chu Seewoosagur Ramgoolam hnena a mimal tak a hlan turin a kal theih phah dawn bawk si a, tichuan hun chu pek belh an ni ta. Israel chuan tharum a mi hren te chhanchhuak tur a inpuahchahna hun tha an nei thei ta.

MOSSAD an che ta, an thu dawn atangin Entebbe a an thlawhna tumhmun awmdan vel leh a terminal building awmdan te, an mi hren te awmna hmun te chu an hre thei ta a. Vanneihthlak deuh mai in Israel mi ta construction company pakhat chuan Entebbe Airport an siam lai vel hian A terminal building vel chu an lo sa ve hlauh mai a. He company neitu Solel Boneh chu Israel Army ho chuan bepawpin ani hian an terminal building sakna an blue print chu a theh chhuah thei ta hlauh mai a, chumi mil chuan commando ho training nan chuan a lem a tak ang chiah tur chu an han siam ta phawt mai a. Hun a tepter tawh nasa mai si. an mi chhuah te zingah chuan sipaiah te lo tang hrep tawh pakhat a lo awm ve hlauh mai a, chumi chuan hijackers ho duty position zawng zawng leh an ralthuam ken zawng zawng te nen chuan chipchiar takin a report thei hlauh mai bawk a, heng an thil hriat ang ang te hi Israel commando ho chuan an hmang tangkai chho ta zel a. He an chhanchhuahna hna thawh turah hian raid organizer atan Muki Betzer ruat a ni a, ani hian uluk takin a beih ban tur hi a ruahman ta char char mai a, tichuan chhanchhuah hna thawk tur chuan sipai tha bik 100 thlanchhuah an ni ta a.

Chhanchhuaktu pawl leh an hna turte: Heng a va bei tur te pawh hi group hrang hrangah an then hrang leh thlap mai a ‘Ground Command and Control Element’ an tih ho an awm a, heng ho hi Brig. Gen. Shomron command na hnuaiah a tul ang ang a hmunah inbiakpawhna lamthleng a lo buaipui turte an ni. ‘Assault Element’ an tih te an awm leh a, hetah hian Israel cammando tha thiau Sayeret Matkal ami te thlanchhuah mi 29 Lt. Col. Netanyahu-a command na hnuaiah an awm thung a, heng ho hian mi hren te chhanchhuah hna tak hi chu an thawk dawn a ni. Hei bakah hian Assault team tho Major Betser-a ho te leh Matan Vilnai ho te an awm bawk a. Heng bakah hian chhanchhuah hna an thawh huna chhanchhuah hna thawktu te lo tibuai theitu tur laka lo vengtu tur leh an thlawhna ken hrawl zet mai C-130 Hercules lo venghim tur leh Uganda Air Force ho thlawhna MiG ho, anmahni a chhanchhuah huna rawn umzui thei tur chi ang lo tichhetu tur ‘Reinforcment Element; an tih ho te an awm bawk a. Heng ho hian mi hren an chhanchhuah te thlawhna a an luh thlenga lo venhim leh an thlawhna lei lama a tui an thun belh lai a lo venhim thlengin an thawk ve thung dawn a ni. Tichuan engkim an inpeih fel hnu chuan Entebbe Airport a zanlaia thlawk lut tur chuan an in peih fel ta. Chhanchhuah hna thawh hun chhung atan hian 90 minutes ruat a ni tawp mai a, hemi hun chhung hian mi hren te chhanchhuah leh Entebbe Airport chhuahsan engkim an peih fel hman tur a ni tawp mai a, thu dang a awm lo, sipai 100 zet zawt in ram pakhat an va bei thut dawn anih chu, enge an tawh dawn, an hlawhtling dawn em hriat a ni lo, mahse Israel hian hlawhcham thei an ni lo tih an inhrechiang hle thung. An hlawhchham anih vaih chuan an ram mi leh sa an hren te chu heng hijackers ho hian dimdawihna tel miah lo in an that vek dawn tih sawilawk tur hian zawlnei der nih kher a ngai lo tih pawh an hre chiang hle bawk.

Entebbe lam pan in: July ni 3, 1976 chuan Israeli Cabinet chuan chhanchhuah hna thawh chu an approved ta a. Hetih lai hian President Idi Amin chuan a tira hijacker awmsa te bakah an thiante ho in an rawn belhchhah chu a lo phal ve mek thung bawk a. He chhanchhuah hna hi a tirah tak chuan Israel Defence Force hian a chhanchhuaktu tur te chu Lake Victoria a thlawhna atanga thlak a rubber lawng hmanga chhanchhuah hna hi beih an tum deuh na a mahse hun an neih tepter tak em avangin thlawhna a kal hi an ti thlu ta a ni. Entebbe lam an panna turah hian harsatna liantham tak mai an tawk ta tlat mai. Sipai ho leh an bungrua te phur tura an tih thlawhna lian Lockheed C-130 Hercules chu 4000km vela hla thlawk tur chuan kawnglakah a tui thun belh a ngai dawn tlat mai, thlawhna dang a aia thlawk thui thei han hmang dawn se a phurh zat ang an phur leh thei dawn bawk si lo, chutih lai in Africa a khawi ram mah in a hnu lama an ram laka Uganda sawrkar thinrim tuan leh tur chu ngai ngamlo in an ram chhungah thlawhna tui thun a an chawlh an phal hlawm bawk si lo. Thlawhna tui thun nana awmang ber Kenya pawh chuan a remti lo bur mai bawk si, hun a chep tawh si Israel sawrkar a vir buai nasa ta mai. Africa ram dang te hian hetih lai hian Uganda hi an President Idi Amin-a butut lutuk avang hian an hlauh rawn vek mai si a, chu achhapah Palestinian ho te nen a la tangho kher zui bawk si. Israel chuan tanpuitu a theih ang ang te pun khawm in Juda mi Block Hotel chain neitu Kenya a awm te leh Nairobi lama Israel mi mihausa leh milian awm ho te tangkawp chuan engtin tin emaw Kenya President Mzee Jomo Kenyatta chu an rama Israel thlawhna te tui thun tur a tum tir lawk tur chuan an hmin thei ta hlauh mai a, international law ah chuan Israel thlawhna te hi raltuam phur chungin phalna nei lo chuan Africa khawi pam chungah mah a thlawk thiang lo tih a ni, Kenya chuan an rama Jomo Kenyatta International Airport a thlawhna tui thun tur leh an air space a thlawh tlang chu a phal ta hlauh mai a. He thil a Block Hotel ho lo inrawlh ve vang hi a ni maithei Block hotel chain ho ta tho The Norfolk Hotel chu December ni 31, 1980 khan PFLP/PLO ho in bomb nen an bei chiam mai a, mi 13 lai in an nunna an chan phah a, mi 87 lai in hliam na tak an tawrh phah nghe nghe a ni.

Tichuan chhanchhuaktu pawl ho chu Entebbe lam pan chuan an thlawk chhuak ta a, Sharm al-Seikh chung zawnah thlawk tlang in international flight path ah Red Sea an thlawh khum a, Egyptian ho te leh, Sudanese ho te leh Saudi Arabian force ho radar in a lo man loh nan hniam tawk ah 100ft vel chauh a sangah an thlawk char char a, tlem a inher hret in chhimlam hret ah Djibouti an thlawh pel leh a. Somalia te Ogaden te leh Ethopia te an thlawh pelh hnuah Jomo Kenyatta International Airport, Nairobi, Kenya ah thlawhna tui an thun a, he thlawhna hi Boeing 707 thlawhna pahnih in a zui bawk a, pakhat in damdawi lam leh thil tul dang a phur a, tin pakhat chu air comand centre ang ni in General Yekutiel Adam’an a thutchilh a, chhanchhuah hna an thawh chhung a Entebbe chungzawn a lo thlawk kual reng tur a ni thung.


Entebbe an lut ta: Israel commando ho chu Entebbe Airport ah chuan zanlai dar 11:00 ah an tum a. President Idi Amin a hman thin Mercedese car dum ang leh a vengtu englai pawh a zui thin chuanna Land Rover ang chu an keng tel a. Hei hi airport vengtu te bum nan a an tih a ni a, hemi car hmang hian terminal building lam chu an pan a, mahse Israel ho hian hriat hmaih an nei ve tlat mai, a hma lawk hian Idi Amin-a hian a hman atan Mercedese car var a lo lei tih hi a ni. Security guard pahnih awm te chuan an lo ringhlel ta reng a an lo tiding ta tlat mai, mahse Commando ho chuan pistol silencer vuah in an kap nghal a, mahse an kap hlum lo, mahse an hnu a Land rover a rawn zui tute chuan an rawn kap hlum ta tho a ni.


Chhanchhuahna ropui: Israel commando ho chu an chuanna motor atang chuan rang taka zuangthla in terminal building lamah chuan an thlan phei nghal a. Hijackers te hian an mi hren te hi main hall ah an dah a, hetia an tlanluh pah hian aurinna hmangin Sap tawng leh Hebrai tawngin “Leiah bawk ru, Israel sipai te kan ni e” ti in an au nghal a, an mi hren ho te chu leiah an bawk nghal, silai a puak nghal zawih zawih mai. Hetih lai tak hian Jean Jacques Maimoni, kum 19 mi lek, French ram atanga Israel a pem lut, French passport pawh nei tho mahse Israeli Jew anga in chhal a chhuak ve duh ta lo chu a awmhmun atang chuan a rawn ding chhuak hlauh mai a chu tak chu Israel commander Muki Betzer leh commando pakhat chuan hmelma lam emaw ti in an lo kap hlum nghal a, tin Israeli Medical Insurance Fund a an manager Pasco Cohen, kum 52 mi leh Ida Borochovitch, Russian Jew, Israel a pem lut kum 56 mi pawh an inkah tawnnna ah hian silaimu lengvak tawngin kah hlum an ni ve bawk.

An inkah mek lai hian Israel commando ho chuan, “Khawnge midang hi an awm?” ti in hijackers dang awmna chu an zawt a, an mi hren te chuan hijackers dang te awmna pindan lam chu kawhhmuh in chu pindan chhungah chuan commando ho chuan granade an vawm lut ta mial mial mai a, va luh chilh in hijacker pathum lo la dam te chu an kap hlum lehnghal a. Hetih lai hian an hnung rawn dawl tu C-130 Hercules thlawhna pathum dang te chu rawn tum leh in armoured car an rawn ken te nen an rawn thawk ta rup mai a. Anni hian mi tang an chhanchhuahte thlawhna a an chuan chhung leh thlawhna tui an thun vel chhunga lo venhim pahin Ugandan Air Force ho MiG vel chu an lo tichhe dawn a ni.

Chhanchhuahna zawh a ni: Hun reilote chhung chuan Israel Comando ho chuan hijack tu te chu an kap hlum vek a, an chhanchhuah ho te chu thlawhna ah chuan an thiarlut ta a. Uganda sipai an rawn che ve leh ta thung. Israel ho pawh chuan an lo kap let a, Uganda sipai ho chuan Flight Control Tower atangin an rawn chhuk kah tlat mai, an commander ber Yonathan Netanyahu chu a awmah an kap fuh ta hlauh mai a, a thi ve ta. Ani chiah hi Israel lamah hian thi a awm a, panga in hliam an tuar a ni. israel ho chuan Control Tower lam chu machine gun in an han sai let ve a a rawn kap tute chu an kap hlum thei ta. An mi chhanchhuah te leh an commander Netanyahu-a ruang chu thlawhna a an thiar luh zawh chuan Entebbe Airport chu an thlawh chhuah san thei ta a. He Operation hi minute 53 chhungin an zo fel vek hman a, inkah hun chhung tak phei hi chu 30mins chhung chauh a ni nghe nghe. Uganda sipai bik hi 33-45 vel an thi ni a hriat a ni a, Ugandan Army air Force thlawhna MiG-17 leh MiG- 21 11 vel tihchhiat sak an ni bawk. Hruaikawitu ten an mi hren 3 an thi ve a tin 10 vel in hliam na lutuk lo an tur ve in heng an mi chhanchhuah te hi Nairobi, Kenya a phurh luh an nih hnuah Israel lamah thlawh luh pui an ni ta a ni. Mahse pakhat kalsan an nei tlat mai.

An kalsan tak chu: Dora Boch-i, kum 74 chu Juda mi British passport nei ni in Entebbe a hren zingah hian a tel ve a, a thil ei engemaw a hak avangin damdawiinah hruai ni in doctor ten an lo enkawl lai mek in Israel ho hian chhanchhuah hna hi an rawn thawk ta thut mai a ni a. Hemi ni pawh hian British sawrkar mi pawimawh pakhat in damdawiinah hian a va thlawh nghe nghe a, mahse Israel ho in an rawn beih hnua a va tlawh leh chuan a lo awm tawh lo a ni. April 1987, khan Henry Kyemba, khatih hun lai a Uganda a Attorney General leh Minister of Justice chuan Uganda a Human Rights Commission ho te a hrilh dan chuan Mrs Bloch-i chu Idi Amin-a thupek in damdawiin khum atang chuan Uganda Army Officer pahnih in hnuk chhuak in an kap hlum a, a ruang chu Ugandan Intelligence Service ho car hnungah hnawh luh a ni in phum bo a ni a ti. A ruang hi 1979 khan a chhung khat ten Idi Amin-a paihthlak anih hnu khan Damdawiin atanga mel 20 vel a hla Kampala chhim lama fu huanah an lai chhuak leh a ni..


A hnu lam thil: Israel commando an ram chhunga duhtawka an rawn sapatal chu Uganda sawrkar chu a lawm lo kher mai, Uganda Foreign Minister Juma Oris chuan UN Security Council lamah an vui thu chu thlen in Israel lakah chuan engtin emaw tal hma la turin a ngen a, mahse UN Security Council hi an ngawi hmiah thung. Israeli ambassador Chaim Herzog chuan UN Security Council ho thutkhawmna a thu a sawina ah heti hian a sawi a: “UN Security Council hnenah hian thuchah mawlmang te sawi tur kan nei ve a. Kan thil tihah khan inchhirna kan nei lo a, kha kan thil tih kha kan chhuang em em zawk a. Ram tereuhte Israel ang hian mihring dikna te leh mihring nunna te, mihring zalenna te humhalh a, chhanhim a, a hlutna tilang thei a kan awm hi a hlu kan ti a, mi za chuang nu leh pa, nunau pawisawilo te nunna kan chhanhim thei kha, kan chhanhim avang khan kan lawm a ni mai lo a, kan thil tih khan mihring zalenna hlutzia a tarlan avangin kan chhuang in kan chapo pui em em zawk a ni..” ti in.

Khawvel khawthlang lam ram hrang hrang te chuan a lang in Israel hi an fak lai in arab ram ho chuan na takin an dem thung a, an chet dan kha ram leh ram inzah lo a inpal zutna a ni e an ti ve thung. US chuan khang an mi hren te kha July ni 4,1976 ah chhuah an ni a, khami ni tak kha US in a declaration of independence a sign kum 200 tlinna ni chiah mai a ni a, chuvangin mihring te zalenna ngai pawimawh ber ram tan pawh ni chhinchhiah tlak tak ani an ti ve hmiah mai a ni.

Engati tehreng emawni Captain Bacos chu Air France a an hotuten an han suspend ve ringawt mai a, mahse a hnuah France ram chawimawina sang ber National Order Of The Legion Of Honour an hlan leh ta thung a, a thawpui dang te pawh French Order Of Merit an hlan ve bawk a ni. Commander Yonathan Netanyahu unaute leh Bester-a te chu engvanga an tum aia hma silai ti puak a an unaupa in a thih phah tak na chungchangah mipui vantlang hmaah hun rei tak chhung chu an in tawng ve thung bawk a, he operation avang hian US chuan Military Rescue Team tha tak neih a tul zia hrechhuak in a sipai tha bik te mihren chhanchhuah dan uluk bik in training a pe ve ta ngat mai a, mahse Israel meuh zawng an lo la khan lo deuh a ni ang, Iran buai lai vel a Teheran a American Embassy a thawk te hren an nih khan Israel ho tihdana va chhanchhuah ve tum in ‘Operation Eagle Claw’ chu an han kalpui ve ngawt a, an hlawhchham chiang hle a nih kha.

August 2012 khan Uganda leh Israel te chuan Old Entebbe Airport ah, Commander Yonathan Netanyahu an kahhlumna laiah khan hemi tum a thil thleng leh sipai thi ta te hriatrengna lungphun chu an hmang dun a, sipai thi ta te sun nan ngawirenga dinna hun te hmang in mi pawimawh tak tak in thusawina hun te nei in pangpar thi te an dah hlawm a. Uganda leh Israel chuan a firfiaka chetna dona kawnga thawh dunna tha zawk an neih theih nan thuthlung an ziak ta nghe nghe a ni. He hmunah hian an ram pahnih flag te chu a thiang rial in an zar dun bawk a ni.

Hemi tuma Israel commando ho chet dan hian khawvel ngaihsan a hlawh bawk a filmah pawh an siam nasa in lehkhabu hrang hrang pawh an ziak nasa hle a, hemi chungchang film an siam langsar zual deuh te chu:

Victory at Entebbe (1976):
Anthony Hopkins, Burt Lancaster, Elizabeth Taylor leh Richard Dreyfuss te chan na- Director: Marvin J. Chomsky.

Raid On Entebbe (1977): Peter Finch, Horst Buchholz, Charles Bronson, John Saxon, Yaphet Kotto, leh James Woods te chan na- Director: Irvin Kershner, Producer: Edgar J. Scherick.

Mivtsa Yonatan (English title: Operation Thunderbolt) (1977): Israeli Yehoram Gaon chu Col. Netanyahu angah a chang a tin Austrian mi Sybil Danning leh German mi Klaus Kinski te hijackers angah an chang bawk- Director: Menahem Golan.

Heng bakah pawh hian documentary film neuh neuh engemaw zat siam a ni bawka, kha thilah khan Israel khan engemaw han chet chhiat zeuhna nei in a sipai pali te nunna chan ve mahse khatiang tluka in chhanchhuahna nalh leh hlawhtling kha khawvel hian a la hmu ngai lo a, a hmu leh kher ang em?

Tlipna: He thil thleng chungchangah leh Adolf Eichmann an manchhuah chungchangah hian Israel mipui te hi an tangrual a, an ram tan a tangkai theihna leh tih ve theih an neih dawn chuan theihtawp chhuah an huam a, anmahni in chhiat phah dawn mah se an ram leh hnam tak chuan a chhe ber pawh an huam thin a ni tih a lang chiang hle in ka hre ve thin. Hetiang ang rilru hi keini Mizote hian kan ram leh hnam tan hian pu ve ila chu hetiang mai mai hi kan Zoram riang te hi a ni bik hauh lo ang mawle. Ka ram leh hnam tan eng nge ka tih ve theih tih dawn lo lek a kan ram leh hnam kan sawrkar thau a theih ang ang sawk kan tum chhung hi chuan engtikah mah kan Zoram hian hma a sawn tak tak lo ang.

BigDaddy Hmahmatea

Friday, March 18, 2016

Darthlalang !

0c765fd26f8ae008b6ea0579e.jpg

Ni khat chu office pakhat kawtah hian thu pawimawi deuh mai a intar va mai a. Hnathawk tura lokal apiang chuan an chhiar zel a, chu lehkha ziak chu,"Nimin khan i hmasawnna tur leh i hlawhtlin theihna tur atana dal thintu che kha a boral hlauh mai. Amah vuina inkhawm hi vawiinah office-ah neih a ni dawn a, auditorium-ah lo kal la, a tawp nan a ruang i rawn en thei ang," tih chu a ni.

Chumi office-a hna thawk zawng zawngte chuan an thawhpui pakhat boral ta chu pawi an ti hlawm hle a, an khawngaih hlawm hle bawk a. Mahse, chutih rual chuan, tunge ni thei ang tih chu an inzawt kual pah sup sup bawk a. A hmel leh amah hre thei turin a ruang dahna hmun, auditorium lam chu an pan ta nghal zung zung a. Auditorium chhung an han thlen chuan, a lai takah kuang chu a lo inhung ruah mai a.

Mipuite chuan kuang chhunga ruang awm chu hmuh an chak a, an innawr buai hial a, mahse, vengtute chuan an dang bet rih tlat a. Chumi hnu chuan ruang en tur chuan a mal te tein an intlar ta hlawm a. Office hnathawktute chuan, "Tunge ni ang le?Kan company leh keimahni mimal hmasawnna tur lo dal thintu chu," tiin an ngaihtuah hlawm bawk a. Lusun rilru pu deuh si, phur ru deuh bawk si chuan kuang chu an hnaih zel a, mahse,kuang chhung an va bih nak chuan mihring ruang reng reng a lo awm lo. An thil hmuh chuan a barakhaih a, a ti hamhaih hlawm hle mai.

Kuang chhungah chuan darthlalang lian tak a lo mu ruah mai a, chu kuang zuk bik apiang chuan an mahni thla an zuk hmu zel a, kuang chhinna bangah chuan lehkha them a lo intar bawk a, chuta inziak chu, "Hma i sawn theih nan leh i thlen chin tur i thlen theihna tura thuthlukna siamtu chu nangmah ngei kha i ni," tih hi a ni. Kuang chhung bih tawh apiangte chu harhtharna chang ang maiin an meng phawk hru hlawm a, thil hriatchhuah thar nei niawm takin an awmdan chu a danglam a, tumah tawng chhuak reng an awm lo. An thil tawn chuan an rilru a khawih hle a ni ngei ang.

Kan nun her danglama, a nuam lam emaw, a hrehawm lam emaw kawng zawh tura thuthlukna siam theitu awm chhun chu keimahni kan ni. Hlawhtling tur leh kawng dik lam zawh tur pawhin keimahni hi kan lo pawimawh ber a lo ni. I thiante emaw, i hna emaw, i lehkha zirna hmun emaw, i ngaihzawngte an danglam vang ringawtin nangmah i danglam ve ngai lo. Nangmah i danglam hunah chauh i nun hman dan a lo danglam zawk ang. Nitina i rin dan leh mahni i inhmuh dan pangngai bak aia sang khan indah la, i theihna te kha a la tam hle a ni tih hriatna neiin infuih la, chutah chuan danglamna i neih belhchhah ngei ang. Khawvela inlaichinna pawimawh ber chu mahni leh mahni inlaichinna boruak leh inhmuh dan hi a ni.

Hringnun hi chu darthlalang ang a ni a, kan ngaihdan, kan thil thlir dan leh kan phak tawk nia kan hriat bakin kan nunah hian thil a thleng ngai lo. Kan ngaihdan leh hisap dante hi a tha zawngin emaw, a aia ropui zawngin emaw, a aia hlimawm zawngin her danglam tum ila, chutah chuan hmasawnna, hlawhtlinna leh hlimna tak tak kan chhar belh phah ngei ang. A tha zawnga mahni leh mahni infuihna tluka infuih phurna tha a awm lo tih i hre reng bawk ang u.

Zothanpuii Ajoi
Thu Ngaihnawm Huang

Friday, March 11, 2016

Operation Daybreak





A film entu apiang te hnuk ti ulh thin, Indopui Pahnihna lai a German Nazi Officer nunrawng thahna leh a nghawng rapthlak chu.

Khawnge tun tum chu Second World War lai bawr film a an siam zawng zawng zinga touching ber mai a an sawi thin, tun thleng a khawvel a mi en la hlawh ‘Operation Daybreak’ chanchin hi i lo sawi chho dawn teh ang.

Operation Daybreak:
Indopui Pahnihna lai a Reinhard Heydrich-a Prague a thah tuma an beihna chanchin behchhan a lehkhabu ‘Seven Men at Daybreak’ tih Alan Burgess ziah chumi behchhan a film siam Anthony Andrews, Timothy Bottoms leh Martin Shaw te ho channa a ni a. A tak tak a he operation hming hi Operation Daybreak tih a ni lo a, ‘Operation Anthropoid’ tih a ni thung a, he film hi US lamah chuan ‘The Price Of Freedom’ tih a ni ve thung. Thawnthu ni lo in a tak ngei a thil thleng a ni a, mi tamtak chuan World War ll film ah chuan a tha ber ti hial in an sawi thin a ni. A film chungchang hi chu rawn sawi thui vak ka tum lemlo a, a tak tak a an rawn behchhan Operation Anthropoid lam hi rawn sawi chian ka tawn tum thung dawn a ni.

Operation Anthropoid:
Reihard Heydrich hi September 1939 atang khan Chief of the SS-Reichssicherheitshauptamt (RSHA) in September 1941 atang khan Konstantin von Neurath-a thlak in in]acting Protector of Bohemia and Moravia atan ruat a ni ve leh a. Tin, Juda ho nuai chimihna ‘Final Solution’ an tih mai ‘Holocaust’ an tih bawkah khan a thunei ber atan ruat a ni bawk a. Amah hi Hitler-a mi rin zawng tak mai ni in an rilru put hmang pawh a inang hle a. Mi thenkhat sawi dan phei chuan Hitler-a'n Gremany a awp theihna chhan pawh kha Heydrich-a vang hi a ni e an ti hial a ni. Hitler-a ang tho a German hnam hi khawvel hnam dang te ai a chungnung zawk an ni tih ngaihdan nei chi a ni a, tin Hitler-a pawh in Anti-German Movements awm thin hmet mit tur bik atana a ruat ni in hemi chungchangah hian Prague ah hian tirh luh a ni a. Prague a a awm lai hian a che rawng thei viau ni tur a ni a hming lemah pawh ‘ The Butcher Of Prague’ tih te, ‘The Blond Beast’ tih te leh ‘The Hangman’ tih te in an phuah sak hial a ni. Amah pawh hi a in ring tawk bawk a, khawlaia a len vel pawh in car chung neiloah ngat hian a chuang kher thin. Hetianga hleihluak tak mai leh rawng tak mai a che thin hian British sawrkar leh Chekoslovakia sawrkar raltlan ho mit chu an ti kham ta tlat mai a, tichuan SS-Obergruppenführer-a leh Reinhard Heydrich te chu Greman ho hi khawih theih loh an ni bik lo tih entir nan British Special Opperation Executives ho remtihna in thah tur thu an chhuah ta a, he an operation hmingah hian ‘operation Anthropoid’ an vuah a, hei hi a ni kei ni in a film vel a ‘Operation Daybreak’ tih a kan lo hriat lar tak chu. He operation hi Prague ah May ni 27, 1972 khan neih a ni a, Heydrich hi a tirah a thi nghal mai lo a, mahse a hliam tuar lo in June ni 4, 1942 khan a thi zui ve leh ta tho a ni. He thil thleng avang hian German sipai ho chuan civil mi sang tamtak an man in an tihlum a, tin, thingtlang khua a bei tute lo tanpui tute ni a an hriat te pawh an bomb darh vek bawk a ni.

Inpuahchahna:
He operation hi a code name atan ‘Anthropoid’ tih vuah a ni a, Warrant Officer Jozef Gabčík leh Staff Sergeant Karel Svoboda te chu thlan chhuah an ni a, tichuan October ni 20, 1941 khan training an tan ta a. He operation hun atan hian 28th October 1941 (Czechoslovakia's Independence Day) ruat a ni a, mahse Svoboda chu an training na ah a lu a tih hliam palh avangin Jan Kubiš an a thlak a, Kubis a hi a hran a training pek ve leh a ngai si a, tin, lehkha pawimawh a ken tur te a hran vek a buaipui leh a ngaih bawk avangin hei hian an operation chu an tum ang hunah an neih tir theih loh phah ta a ni. British Special Operation Executives hnuaiah uluk tak in training an nei chho ta a.

An thawk chhuak ta:
Jozef Gabčík leh Jan Kubiš te chu Czechoslovakia sipai Britain a raltlan pasarih dang te nen Royal Air Force Halifax, No 138 Squadron ho ta in Czechoslovakia ah December ni 28, 1941 zan dar 10 ah phurh luh an ni ta a. An rual hian group dang pahnih ‘Silver A’ leh ‘Silver B’ te pawh phurh luh tel ve an ni a, mahse heng group pahnih dang te hi chu tihtur hran nei an ni thung. Gabčík leh Kubiš te hi Prague atanga khaw thlang lam deuh Nehvizdy ah an tum lut a, an tum dan tak chuan Pilsen khua a tum lut tur an ni a, mahse boruak in a zir loh avangin Nehvizdy ah hian an tum lut ta a. Hetatang hian Prague ah lut in an thurualpui te an va fin a, tichuan ‘Operation Anthropoid’ kalpui dan tur chu an rel ta a.

Operation ruahmanna:
An team ho hian Prague ah hian an mahni lamtang chhungkua te leh Anti-Nazi pawl ho te be pawp in anni ho hian a theih dan ang ang in an lo tanpui ve a. An tum dan tak chuan Heydrich-a hi rel a a chuang lai thah an tum phawt a, mahse an han zir chian chuan rel a thah chu thil theihloh tluk a ni tih an hre ta a, tichuan ruahmanna dang an siam leh ta a. A headquarter atanga Prague lam pana a car a a kal lai in kawng tan zawnga thir hrui lo pawh a, chumi a an din chhung chuan kah hlum an tum leh a, mahse reife an nghah hnu pawh a a rawn kal theih tak loh avangin an commander, Lt. Adolf Opálka (Out Distance tih group ami) chuan Prague lamah a rawn ko let leh ta a. Hemi hnu hian Heydrich-a chu Prague khaw chhung ngei a thah chu a tha ber in an hre ta a.

Prague-a inbeihna:
An beih ni tura an ruat May ni 27, 1942 chu a rawn thleng ta a. Heydrich-a Panenské Břežany atanga a hna a a kal haw lam Prague Castle a pan lai chu tram dinna thin Bulovka Hospital bul kawng kual lai takah chuan Gabčík-a leh Kubiš-a te chuan kawng sir a thu chung in an lo chang ta a. Helai kawng kual lai tak hi an thlan kher nachhan chu kawng kual laiah chuan a car chu tlanchak theilo a a tlan muan deuh an beisei vang a ni a. Valčik-a chu Gabčík-a leh Kubiš-a te awmna hmar lam hret metre 100 a hlaah a awm a, Heydrich-a car chu a rawn kal em tih a lo enthla ve thung a. Chawhma Dar 10:30 pelh hretah chuan Heydrich-a car a chung hawn theih Mercedes 320 Convertible B chu a rawn lang ta.. Valčik-a chuan a thiante chu an signal zauh a, tichuan kawng kual lai a a tlan muan lai tak chuan Gabčík-a chu kawngpui ah chuan an car hma ah chuan rawn pen chhuak in a coat a a khuh a Sten Gun ken chu lek chhuak in hmun leh hmunah chuan Heydrich-a leh a driver te lamah chuan a hmet ta... mahse a silai chu a puak ta hauh lo mai le..a jam ta tlat mai.

Heydrich-a chu reilote an hamhaih ve deuh a chutah a driver SS-Oberscharführer Klein chu a car tiding tur chuan a hrilh a, car a din rual chuan a pistol pai phawrh in car atanga ding chhuak chung chuan Gabčík-a chu kah a tum ve ta. Chutih lai tak chuan Kubiš-a chuan tank vawm nana an hman thin granade an modify chuan Heydrich-a te car hnunglampangah chuan a rawn vawm ta a. Granade hi car chhungah chiah chuan lut lo mahse a hnunglamah a puak ta tho a, a puak them vel chuan Heydrich-a car hnunglam leh a seat vel chu tawn tlang in Heydrich-a chu hmun engemaw zatah a hliam ta tho a. Heydrich-a hi a tir chuan a sar-hu lai a ni bawk nen a car atanga chhuak in amah bei tute chu kap let ve nghal in umzui a tum a, mahse a tlu ta.. A driver Klein-a chuan Kubiš-a chu thui vak lo a umzui a mahse a pu buaipui tur chuan a rawn let leh a, chutah a pu in Gabčík-a umzui tura a tih avangin a umzui ve leh a mahse Gabčík-a hian vawi hnih lai a lo kah ve avangin a tlu ve leh ta. Gabčík-a te ho hian a tirah chuan Heydrich-a thah an tumna chu an hlawhchham ta ni ngeiah an in ngai nghe nghe a ni.

The Butcher of Prague a fam ta:
Heydrich-a chu a bulhnai Bulovka Hospital-ah tlan luh pui nghal a ni a, hetah hian Silesian German doctor Professor Hollbaum’an a lo zai nghal a. A lung thep vek tawh te chu tipuar tha leh in a nakruh keh them te pawh a la chhuak a, tin a taksa chhunga granade them nawi awm ang ang te chu a paih fai bawk a, darkar khat chuang lai mai an zai nghe nghe a. Chutah Heydrich-a direct superior Reichsführer-SS Heinrich Himmler chuan ama personal doctor Karl Gebhardt, chu chah in a ni hi tlai lamah a rawn thleng nghal a, tichuan ani hian a enkawl zui ta a. SS doctor ho in an enkawl hian nachhawkna atan morphine tam tham tak mai an pe thin a, tin, a hnu a an sawi leh dan in antibiotics lam engmah an pe hauh lo bawk ni in an sawi. Ni 7 zet hnuah chuan a rawn tha chho viau in a lang a, chawhnu lamah chaw pawh a rawn ei ve a, hetia chaw te a ei hnu hian khuma a thut lai in a chau leh thut a, a tuk maiah chuan a chatthla ta mai a.. Tichuan ‘Operation Anthropoid’ chu a hlawhtling ta.

Medical Report:
Heydrich-a thih chhan berah hian Nazi headquarters lam chuan a hliam a septicaemia a luh vanga thi ni in an sawi a, mahse hei hi ni ber in a lang lo tlat mai. Heta granade a an vawmna ang chi hi Type 73 anti-armour granade an tih ang chi thawk na zet mai, tank kal lai te pawh ti ding thei hial tur a siam a ni a. Heta hetiang Type 73 an hman hi botulinum toxin pai tel tur a modify a ni an ti tlat mai a. Hetiang a nih avang hian a granade puak them leh a car them vel a taksa a a luh khan a thisenah tur, chemicals a pai chu a kai ta a, hei hian zawi zawi in amah chu ei chhia in a thih phah ta a ni an ti ve tlat mai a.

A medical report ah leh a thih hnu a autopsy an neihna report ah te septicaemia a report ziah ni mahse Type 73 granade modified chungchang hrechiangtu te chuan a thih chhan medical report hi an pawm thei meuh lo a ni. Chutih lai erawh chuan granade a vawm tupa ber Kubiš-a leh a bulhnai a mi lo ding ve he granade puak keh them in a a per hliam ve hi an awm ve tho a, mahse an ni hian botulinum poisoning hnuhma an mahniah engmah a lan loh avangin mi thenkhat chuan hei hi an hmanrua a tur telh anga in puh hmingchhiat tum na mai mai angah an ngai ve thung a, tin, hemi tum a an granade modify hi botulinum lam telh duh vanga khawih danglam ni lo in a ken vel ti zangkhai tur a an modify a ni e an ti bawk.

A rah chhuah chu:
Hetia Heydrich-a an beih tuk atang hian Hitler-a thinrim chuan phuba lak let ve na tur order a chhuah ta nghal rup mai a. Mipui pawi sawi lo 13,000 chuang an man a, Jan Kubiš-a bialnu Anna Malinová, anmahni tanpuitu pawh an man tel a Mauthausen-Gusen concentration camp ah an tihlum ve zui a, tin, Lieutenant Adolf Opálka Ni, Marie Opálková chu Mauthausen ah tho hian 24th October 1942 khan tihhlum a ni ve leh bawk a, a pa Viktor Jarolím pawh an tihlum ve leh bawk a, he thil thleng avang hian mipui nunau pawi sawi lo 5,000 chuang an tihhlum phah a ni.

Nazi intelligence report chuan Lidice khua leh Lezaky khua te chuan heng Heydrich-a bei tute hi an tanpui angin report an pe leh ta tlat mai a, tin, Czech Army Officer ho England lama raltlan ho tamtak chu Lidice khaw chhuak hi an ni tih an hre chhuak veleh ta bawk a, chu achhapah Leazky khuaah hian Nazi laka hel pawl ho radio transmitter an hmuchhuak ve leh hlauh mai bawk a, hengte hi a khua chuan an tawrh phah ta a. June ni 9, 1942 khan Lidice khua chu laipui in an kap darh chhe vek a (A film ah pawh a lan nghe nghe kha). Chutah a khaw pa ho 199 te chu an tihlum a, tin, naupang 95 an la hrang a, heng zinga 81 te chu Chełmno extermination camp a gas chamber ah boruak chhia in an ur hlum leh bawk a, naupang an lakhran ho zinga 8 te erawh chu German chhungkua fa nei theilo te hnenah an hlan a, tin, hmeichhia 195 chu Ravensbrück concentration camp lamah an thawn bawk a. Concentration camp a inthawn hi chu thih ai pawh in a hrehawm zawk an lo ti hial thin a ni. Tin, Lezaky khua a puitling hmeichhia leh mipa awm zawng zawng an that chimit vek bawk a, a khua pawh an hal darh vek a. Lidice leh Lezaky khua hi khawvel map atangin an nuai reh hmiah mai a ni. Heti khawp a nasa hian German ho hian phuba an la duh ang tih hi British sawrkar leh Czech mi-leh-sa raltlan ho te pawh in an ring pha bik lo a. Winston Churchil-a phei kha chuan German ho chet dan a hriat tirh chuan a thinrim lutuk a, “German ho in Czech ho khua pakhat an tih chhiat zelah German khua pathum kan tichhe ve ang...” a ti hial reng a ni.

Inphatsanna:
Heydrich-a bei tute hi a tirah chuan Prague a anmahni tanpui tute chungkaw pahnih inah an biru phawt a, mahse German ho chuan in tin mai an dap hneh tak em avangin Prague a Orthodox Church pakhat ho biakin Karel Boromejesky Church ah chuan an biru ta a. German ho hian a tir chuan an bihrukna hmun hi an hre mai lo a, he hmun atanga an tlanchhuah dan tur te pawh an rel fel vek tawh a mahse an zing ami pakhat Karel Čurda chu an man hlauh mai a tichuan an bihrukna vel leh anmahni tanpuitu te vel puang tur in German pawisa 500,000 Reichsmarks in an thlem thlu ta tlat mai.. Heta aman tute hi Gestapo an tih ho an ni a, an special police ve te ni in an che rawng thei bawk a Karel Čurda pawh hi an thlem satliah mai lo deuh ni a sawi a ni bawk.. Karel Čurda chuan a thiante chu a phatsan ta le.

In-luh-chhuahna:
Karel Čurda hian a thiante ho bakah anmahni tanpui tute zawng zawng pawh a puang ta vek mai a, resistance pawl a anmahni group bik ‘Jindra Group’ mi leh sa zawng zawng te chu a puang ta a, Zizkov a Moravec chhungkua te pawh a puang tel ve a, tichuan German ho chuan June ni 17, zing lam dar 5 ah chuan Moravec chhungkua te in chu an dap ta thut mai a. An chhung chuan corridor ah an dintlar tir a, hetih lai hian an nu ber Mrs Moravec chu inthiar tura bathroom a a kal an phal sak hlauh maia, tichuan ani chu bathroomah chuan tur ‘Cyanide’ ei in a va intihlum ta a. An chhungkua chu an dawp ta char char mai a, an fapa Ata Moravec chu an dawp nasa zual a, a nu lu an tan bun te an en tir a, chutah zu an pe rui nghek a, tichuan a ruih lai in midang ho bihrukna chu a puang ta a ni.

Chutah le SS Troops ho chuan biakin an tawm rukna chu luhchhuah an tum ta a, SS sipai 700 rual tehmeuh mai chu an rawn thawk chuak a. An silai neih that ber ber nen, machine gun te nen an rawn thawk ta rup mai a. Mahse an ni para-troopers tlemte chu chuti mai in an luh chhuak thei ta hauh lo mai. Biakin kawngkhar rawn lut hmasa apiang chu an lo kap thlu hmiah hmiah mai le. A tam in an tam hneh hrim hrim a le biakin chunglam a awm ho chu an tang zo ta lo, an kap hlum zo ta. Biakin hnuai pindanah chuan mi pali an la awm, chungho chu luhchuah an tum leh ta. An luhthlakna lai ber chu lunghalna in an han hal chhe phawt a, mahse luh thlak ngam na chi a ni tlat lo, a rawn lang det det hmasa apaiang mai chu an lo kap hlum hmiah hmiah mai si, an thianpa ber anmahni phatsantu Karel Čurda chu inpe mai turin German ho chuan an han thlem tir ve ngial tak na a, an ni chuan inpek chu an lo tum lo nasa mai si, tichuan pawn lam atanga boruak luhna atang chuan meikhu a ur chhuah an tum leh ta. Hei pawh an meikhu dawt chu an lo paih chhuah zel avangin an hlawhchham titih leh ta tlat mai.

Chutah le tui hmanga birh chuah an tum leh ta a, kangthelh motor pali panga lai mai an chah a, an boruak luhna atanga pawn lam an dah chhuahna ber an leihlawn hman chu an laksak thei ta hlauh mai bawk, tui chu an phuh lut ta hem hem mai. An tan tihngaihna a awm ta lo, silai leh a mu nei ringawt mahse tui chuan a chim pil anga an thi tho tho dawn si a. A tawpah chuan la dam chhun Gabčík-a leh midang pakhat chuan German ho kuta thih ai chuan ti in anmahni an in kaphlum ta a ni. Helai a an thih dan hi a chiang chiah lo a, a film ah kha chuan an in kuah a, pakhat zawk ve ve kha an lu ah pistol in chuktuah in a rual in an inkap kha a ni a, mahse a tak takah chuan ruang 4 he leihnuai pindan chhungah hian a awm a, an thih vek tawh avangin engtiang chiah in nge anmahni an intihhlum hriat theih a ni ta lo a ni. He inkahna ah hian SS sipai 14 an thi in 21 an hliam angin German ho chuan an record na a, hei ai hian thi leh hliam hi an tam fe zawk ni in an sawi bawk.

A hnu lam thil:
He biak in a an puithiam Bishop Gorazd-a leh an kohhran hruaitu thenkhat te chu June ni 27, 1942 khan man an ni a, September ni 4, 1942 khan Prague dai a Kobylisy Shooting Range ah Nazi Firing Squad ho in an kaphlum ta a ni. Bishop Gorzad-a hi Eastern Orthodox church chuan martar nihna an hlan nghe nghe a ni. Heydrich-a thahna avang hian Munich Agreement an tih mai Britain leh France leh Germany in a an sign chu an cancel nghal a, Britain leh France chuan indo a lo tawp hnu pawh khan German in a Czechoslovakia ram an lak zawng zawng chu an pe let leh vek tur a ni tih thu tlukna an siam phah ta a ni. Heydrich-a hi hmun hnihah a vuina hun hman a ni a pakhat chu Prague ah hman ni in Prague Castle kawng tluan in SS sipai te an in tlar khat vek a ni. Tin, a vuina pakhat leh chu Berlin khawpuiah hman a ni a, hetah hian Nazi hruaitu lian zawng zawng chu an tel vek a, Hitler-a'n a kuang chhunga a lukhamah Nazi ho chawimawina sang German Order leh Blood Order a dah nghe nghe a ni.

Indo a lo tawp hnu khan anmahni phatsantu Karel Čurda chu a chungthu ngaihtuah a ni in ram leh hnam phatsantu a puh in 1947 khan khai hlum a ni ve ta a ni. Opperation Anthropoid hi Biritish ho in a Nazi Officer lian thah tumna liantham hlawhtling awm chhun a ni a, Heydrich-a an thah hnu kum hnihna ah hian Hitler-a thah an tum ve leh a, he opperation hming tur pawh hi phuah fel vek tawh ni in ‘Opperation Foxley’ tih an phuah a, mahse British sawrkar chuan a approved ta lo a ni. Hemi bakah hian Polish underground ho in SS officers senior pahnih ‘Operation Kutschera’ tih leh ‘Operation Bürkl’ tih hming pu in an that ve bawk a. Tin, ‘Operation Blow-up’, tih ah General-Kommissar of Belarus, Wilhelm Kube chu Soviet partisan Yelena Mazanik, Belarusian hmeichhia in a inah a awmpui anga reife a awm hnuah a that ve leh bawk a. Heng ho te hi indona a kah hlum ni lo a a hranpa ngat a Nazi Officer lian an thah ho zawng te chu an ni.

BigDaddy Hmahmatea II
☀ Source: Seven Men At Daybreak/ Opperation Anthropoid/ Wikipedia

Monday, February 29, 2016

Chernobyl Nuclear Disaster




Chernobyl a nuclear reactor a chhiatna thleng kha

A hun lai chuan a ai a lar a awm chuang lo, kum tamtak a vei hnu pawh in khawvelin a la ngaihven reng a, Khawvela nuclear reactor a chhiatna thlengah chuan a lar ber a ni in khawvel ina a buaipui leh khawvel ram hrang hrang ten an thiam thil an thawh a, ui leh kel thlun pawlh ang mai a inngeih lo thin leh in el ran mai Soviet Union leh USA pawh lungrual taka thawh ho tirtu, tun hnu a mi tamtak te hriat hlawh ta lem lo Chernobyl a chhiatna thleng chungchang hi tun tum chu in sawi chho dawn teh ang.

Chernobyl Nuclear complex an tih hi Russia ram Soviet Union a la nih lai a Ukraine khawpui Keiv atanga Km 130 vel a hla a awm a ni a. Hetih hun lai hian khawvel pumpuiah nuclear reactor ho 370 chuang a awm ni a ngaih a ni in heng zinga 41 te chu Soviet Union ah hian an awm nghe nghe a ni. Chernobyl a nuclear reactor hi 1983 a hawn tan kha a ni a a lian pawl tak ani ve nghe nghe a. Hetih hun lai hian khawvel pum a nuclear reactor ah hian chetsualna vawi 151 vel a thleng tawh ni a hriat a ni bawk. He neuclear reactor a chhiatna thleng hi a nasa tham bawk a, control hman lo se chu Soviet Union ram pumpui leh Europe ram zautak huam chhung chu a zungzam hlauhawm nuclear radiation avangin chenna ngamloh ah a chang mai thei ni in an chhut nghe nghe a ni.

Kum 1986 April ni 25 leh 26 zan khan Chernobyl a nuclear reactor pathum awm zinga pakhat chhungah chuan a preasure chu hlauhawm khawp in a sang tih an hriat chhuah avangin he preasure sang lutuk tih zangkhai nan hian a hnathawk te chuan a hu engemaw zat chu an paih chhuak a. Hetia a hu sa an paih chhuah atang hian hydrogen gas hlawm rawn insiam in he hydrogen gas hlawm hi a puak ta thut mai a, kangmei nasa tak mai a chhuak zui ta a. He kangmei chhuak hi a tuk zing dar 5:00 velah chuan an thelh mit thei hram a, scientist pahnih leh a chhunga hnathawk mi thenkhat te chuan an nunna an chan phah a. Heng hnathawk nunna chan te hi Automatic Control Installations lam section a hnathawk ho te an ni tlangpui a. Atirah chuan a hlimchhawna nunna chan hi sawrkar lam chhut dan chuan mi 31 ni in mi 300 vel chu radiation natna, nuclear zungzam in a thlen ang chi an vei niin an ngai a mahse heti mai hi a lo ni teuh lo mai le. He thil thlen hma deuh lawk hian America ram chhung a nuclear reactor pakhat a lo puak tawh bawk a, he thil thleng hi an lo zep tlat mai a. Thla hnih teh meuh a vei hnuah International Atomic Energry Commission chuan an hre ve chauh nghe nghe a mahse Chernobyl a thil thleng hi chu April ni 28 kha chuan khawvel pum in an hre hman tawh a ni.

A rang a rang in invenhimna lam hna leh a reactor chhia siamthat te leh a nuclear zungzam hlauhawm darh tur ven hna chu an tan ta nghal a. A tuk zingkar atang chuan chu reactor complex huam chhungah chuan tumah luh leh kaltlang an phallo nghal a, a bulhnaiah takngial pawh kal an phal lo a. Nuclear zungzam ina a tih nat ho chu an tana enkawlna tur damdawiin bik an ruat Keiv leh Moscow an enkawl nghal an ni a. An awmdan a mak kher mai lehnghal. An thaw tha thei lo a, an taksaah chuan khawihli ang mai durh ang deuh hnai la a rawn awm tek tuk mai a, an ek te a thi in an luak vak vak mai bawk a, an sam te a tla a an taksa chu a na them thum hlawm mai a ni. Km 30 bial chhung vel a mi cheng zawng zawng chu hmun him lama thiar chhuah vek an ni a. Heng a thiarchhuah hna thawk tur hian bus 2,172 leh truck 1,786 chu mimal lirthei bakah an ruat a, heng ho hian mi cheng te thiar chhuah hna chu an thawk char char mai a ni.

Heng a mi cheng an thiar chhuah te hi in ruakah te, hotel ah te leh health centre ah te an dah khawm a. He reactor awmna bul a khua Pripyat, mi 40,000 chuang chenna leh a bul hnai ami tho thingtlang khaw te mi 26,000 vel chenna a mi cheng te chu rang lutuk a hmun him lamah thiar chhuah an ni in nitin chaw vawithum pek an ni a, tin, allowance ah nitin mi pakhat zel Russia pawisa 200 roubles pek ziah an ni bawk a ni (Kan Hamara Desh leh kan Zotlang ram nuam ah te hi chuan a teuh hian a hnai awm lo mai nge te ka ti ve mai mai thin, chhiatna tawk engemaw compensation pawh sawrkar hian a pe hleithei lo ania). Zirna in zawng zawng khar vek a ni in school naupang te chu Baltic Sea a tourist Resort nuam deuh deuh ah an dah khawm vek a. Heng naupang 1,500 chuang te hian hrehawm an tih loh nan a nuam thei ang berin an awm tir in nuclear radiation laka an him theih nan theih ang tawkin a venhim hna an thawk bawk a ni. Kangmei hi reactor No 4 a chhuak a ni a, kangthelh motor 50 dawn Keiv atangin an rawn thawn a, heng ho hian mei chu an thelh mit thei hram a, reactor dang erawh chu a kangkai ve ta lo a ni.

Tichuan le a hna hautak ber mai pakhat, nuclear zungzam boruak a a put chhuak tur ven hna chu an thawk ta nghal char char mai a, he hna thawk tur hian American mithiam te leh Sweedish mithiam te pawh an rawn thawk chuak ve ta a. A bul hnaiah kal ngam a ni si lo a tichuan a tir ber in a reactor kang chhe ta lairil ber chu a leak loh nan hnawh phui phawt ngai a an hriat avangin helicopter hmangin 200 metres vel a sang atang chuan cement leh marble her dip leh suan leh boron chawhpawlh chu ton 5000 vel zet a tam chu an chhung lut ta hem hem phawt mai a, an beisei dan chuan hemi khal hian nuclear zungzam hlauhawm put chhuak tur chu a veng thei mai in an ring a ni. Mahse thil dang hlauhawm dang a awm tih an hrechhuak leh ta tlat mai le.

He reactor hi a hnuailamah a sa lutuk ven nan tuikhuah lian em em mai an siam a , chumi chungah chuan reactor hi an siam ta a ni a. He an tuikhuah siam hi leihnuaia lui tui luang ina tui a siam a ni a, he reactor an hawh phui nana an hman cement leh suan leh eng engemaw chawhpawlh te hi an rit em em mai si a, heng an hnawhna rihna hian hian a delh chim palh a hlauhawm leh ta tlat mai. a delh chim palh a, a hnuai a tui a a luh vaih chuan chu tuihnuai lui chuan Russia ram lui lian ho te a fin vek mai si a, chung lui a fin te chu tuipuiah an luang lut bawk si a, chvangin chhiatna nasa tak mai a thlen dawna an hriat avangin, ahnuaia an tuikhuah chu concrete foundation hlang angah an siam a an chhung khat leh ta vek mai a. Tichuan lei pawn lamah chu reactor chhia chu concrete bang chhah tak in an hung chhuak leh vek a, tin, chumi chu a chungah concrete vek in an chhin phui leh vek bawk a, tichuan nuclear zungzam chhuah hlauhawm miah loh turin an char phui hnan ta tlat mai a nih chu...Hautak ve rem rem viau ang le.

Nuclear zungzam avanga damdawiin a an dah te leh a hnathawk ho te chu uluk taka enkawl in anmahni a radiation level chu an endik reng a, heng damlo zinga a na zual mi 19 te chu an thling an thlak sak vek nghe nghe a ni. Radiation natna hi cancer natna nen hian a inang deuh ber ni in an sawi. Helai bulhnai vela mi cheng 2,20,000 vel zet te chu endik vek an ni a, mahse an nunna atana hlauhawm engmah a awmlo ni a an hriat avangin a hlauhawm zual a reactor a thawk te chauh chu damdawinah an dah ta a ni. Tin, bawnghnute leh thlai te chu nitin ei tlak a ni em tih vawi thum vel an endik ziah bawk a, tin, helai Chernobyl reactor huam chhung Km 30 bial chu tuma kalpawh theih loh turin an hung vek bawk a, tin, boruak pawh a thianghlim em tih am endik reng bawk a, tichuan June thla a lo thlen chuan mi tamtak chu an chenna hmun ngaiah cheng turin an kir leh tawh a ni. Mithiam te chuan thlai hring te chu chemical chikhat Iodon-31 an tih chuan a khawih in an ring deuh phawt a, mahse ngun taka an zir chian hnuah ni 8 hnu velah chun Iodon-31 level chu a tlahniam leh vek tih an hmu chhuak a. Ni 80 hnuah phei chuan mihring tan a ei hlauhawm loh khawp in a awm leh vek ni in an hriat bakah thlai chi rawn tiak thar te phei chu radiation hian a effect engmah anmahni ah a nei lo ni in an hre bawk.

Hetiang hian nuclear zungzam lakah him niin hre mahse luidung vel leh tui te chu an lo thianghlim zawk theih nan lui kuang zawng zawng ah te chuan sarang an phah chhuak vek a, tin, Chernobyl huamchhung atanga hmun hla deuh chung zawnah te chuan silver iodide hmangin chhum te chu thlawhna atangin an kap a, tichuan ruah siamchawp an sur tir ta char char mai a, chutih lai in Chernobyl huam chhung chung zawnah te chuan Carbonic acid cyrstal te thlawhna atanga phuh in ruah sur tur an dang bet ve leh char char thung a. Hetianga ruah sur dan thlenga an control vek avang hian an ram chhunga nuclear zungzam hlauhawm chu ni reilote chhungin an ti bo vek thei ta a ni.

He thil atan hian Russia sawrkar chuan an ram pawisa 13,000,000,00 roubles chuang a seng a, India pawisa chuan 2600 crores vel ang anih chu. Heng a sum sen zawng zawng a 520,000, 000 roubles hi chu mipui in a an thawh khawm zuk ni tlat pek a mawle. Keini ram sawrkar atanga chhawmdawlna ringawt mai beiseina ram nen chuan kan inang chiah lo anih hmel khawp mai.

BigDaddy Hmahmatea II

Sunday, February 28, 2016

Tunguska A Thil Puak Kha!



Kum 1908, June ni 30 khan Russia rama Lake Bikal bul Tunguska an tih ram chhungah zingkarah chuan thil engemaw nasa tak mai in a puak dur mai le. 2000sq Km bialchhunga thing leh mau zawng zawng chu a tlu mam vek tih theih a ni a. He thilpuak hi Japan rama Atom bomb an thlak ai khan a let 1000 vel zet a chak a ni a. Thingkung ding tha lai pawh maktaduai 80 chuang zet chu an tlu mam pak mai ani. Heti khawp a puak na si hi a puahna hmun hi ram pilril tuma chen lohna ramruak anih avangin nunna chan mi pakhat chiah a awm a, ramsa erawh chu an thihnem hle ni a sawi a ni.

He thil puak ‘Tunguska Fireball’ an tih mai hi hi a thawk na bawk aniang kan lei pumpui hi a puak nghawr 'shock wave' in vawi hnih ngawt a tuam chhuak thei hial a ni. 65Km a hla ami mihrhing pawh boruak ah a vawrh kang lawp thei a, ni tam tak hnuah pawh a puahna hnu boruak eng phut mai chu Britain atang pawh in a hmuhtheih hial a ni. He thil thleng hian khawvel mithiam te lu a ti hai nghal map mai. Enge ni ta ang le? Atira a hmuna an endik naah chuan arsi them in lei arawn su ni ta sela a sut na hnuhma a awm ngei tur a ni, mahse a awm bawk si lo. He thil puak chungchangah hian enge a nih tih hi ngaihdan a inanglo hle hlawm mai a. Thenkhat in arsi them in he khawvel hi a rawn su anga, lei a sut tak tak hma deuh in a puakdarh anih an rin lai in thenkhat erawh chuan UFO chesual puakdarh anih ring pawl an awm ve bawk a. Mak deuh mai chu mithiam ten eng sulhnu mah an hmu thei thin tlat lo hi a ni.

Mi thenkhat chuan khawvel dang a mi cheng Alien thlawhna kan leiah hian a rawn chesual anga a puak ta a ni ang tih ngaihdan te a lo awm ta a. Ngaihdan pakhatah chuan simeikhu, comet them kan leiah a rawn lut anga puak a ni ange, simeikhu hi vurnawi inhlawmkhwm te a ni si a chuvang chu aniang a puahna ah hnuhuma engmah a awm loh tih chu ngaihdan pakhat a ni, mahse hetih lai hian eng simeikhu mah kan lei bul hnaiah a awm hriat a ni bawk si lo. Mithiam hrang hrang in ngaihdan hrang hrang an vawrh chhuak nuaih nuaih ta mai a, mahse enge kha thil puak kha tih a nihna tak sawi thei erawh an awm lem lo. Thenkhat chuan Black Hole tereuhte in a rawn su aniang tih ring tawk an awm bawk. Mak deuh mai chu helai hmunah hian thing leh mau te hi an tlu darh vek a an thi deuh vek a, a hnu athing rawn chawr leh te hi hmun dang ami aiin an thang chak fe tlat mai a, chuchuan mithiam te ngaihdan ah an radiation engemaw chu a awm ngei a, chumi chuan thing vel chu a effect ni in an ngai bawk. Kum 100 chuang hnuah pawh mithiam te chuan tun thlengin enge anih an la hre tak tak lo a, rinthu leh ngaihdan bak chu thu chiang a la awm thei tak tak lo a ni.

Tun thleng hian he thil puak hi mithiamte chuan an la zir chiang ta reng a, tichuan hmanni lawk khan Russian Academy Of Science ami Scientist pakhat Andrei Zolbin chuan helai thil puahna hmun vel a zir chiannaah hian arsi them ni ngei a hriat chu ahmuchhuak ta tlat mai a. He thil hi enge a nih chiah endik mek a ni a, arsi them a lo nih tak tak chuan hman atanga inhnialna tawp theilo chu tih tawp in a awm tawh dawn a ni. He thil hi arsi them a lo nih tak tak chuan a len zawng hi 60m (200 ft) atanga 190m (620 ft) bawr vel chu ni ngei turah an chhut bawk. Vanneihthlak deuh mai chu mihring chenna hmunah a ni lo hlauh kha a ni awm e.

BigDaddy Hmahmatea II

Voynich Manuscript



Khawvela lekhabu mak ber mai chu.
Lehkhabu/lehkhaziak reng reng hi midang ina an hriatthiam tur a ziah an ni thin a, hei hi thil ziah an hmuhchhuah chhan pawh a ni. Mahse he Voynich Manuscript zet hi chu tun thleng hian lei chung van hnuai a hringfa tungchhova kal te zingah hian chhiar thiam leh hrethiam reng an la awm lova, Cryptographer an tih thuziak leh hawrawp chi hrang hrang zir mi te pawh an bo map mai le...

Yale University a Beinecke Rare Books and Manuscript Library an tihah chuan medieval hun lai vel ami lehkhabu hlui tak mai, thuziak chi hrang hrang leh milem mak tak tak hmeichhe saruak lem te, hnimhnah lem te, arsi lem leh symbol vel mak tak tak inziahna bu hi a awm a. He lehkhabu hi phek 200 vel a chhah a nia, a chhunga thu inziak reng reng chu he khawvel ram zauvah hian chhiar thiama, hrethiam reng an awm hauh lo mai. He lehkhabu hi 1912 kum a New York a lehkhabu zuar pakhat Wilfred M Voynich-an Italy rama Jesuit collage pakhat Frascati khua ami a lei ani a. He lehkhabu karah hian lehkhathawn 19 August 1666 a Parague University a an hotupa, Johannes Marcus Marci-an Jesuit scholar pakhat Athanasius Kricher-a hnena a thawn a inzep tel bawk a. He lehkha a Marci-an a sawi dan chuan he lehkhabu hi kum zabi 13na lai a scientist lar tak Roger Bacon-a ziah ni in a sawi. Marcus Marci-a sawi dan chuan he lehkhabu hi Holy Roman Emperor Rudolf ll of Prague in 600 ducats a a lei niin a sawi bawk a, mahse Rudolf ll hian khawi ami nge a lei tih lam chu a sawi lang lem lo thung. Voynich-an he lehkhabu hi a lei hnu hian a copy te siam in a chhunga thu inziak chu chhiar thiam an awm takin tiin khawvel hmun hrang hranga hetiang lam thiam cryptographer ho hnenah chuan athawn darh ta a. Mahse tuman a thuziak awmzia chu hrethiam reng an awm ta lo ani.

He lehkhabu chhungah hian hnimhnah lem mak tak tak mai te, symbols chi hrang hrang te, arsilem te, hmeichhe saruak lem te a inziak teuh mai a. Hnimhnah lampang expert ten an en chuan chung hnimhnah lem chu eng hnim nge tih an hre chuang lo reng reng. Voynich-a thih hnu chuan a nupui in chu lehkhabu chu a kawl reng a, a nupui chu1960 a a thih khan lehkhabu chu lehkhabu zuar pakhat Hans Kraus-an a lei ve leh a. Hralh lehna mai tur a hriat tak loh avangin Yale University ah chuan a pe ta tawp mai a ni.

Tichuan Yale University a an professor pakhat Robert S.Brumbaugh-a chuan chu lehkhabu Voynich Manuscript an tih tak chu an zir chiang ta tak tak a. Brumbaugh-a ngaihdan chuan a ziaktu ni a ngaih Roger Bacon-a kha scientist anih rual in Alchemy lam kha a tui em em a. Alchemist ho reng reng hian an thil chhinchiahte reng reng hi midang ina an hriatthiam ve mai loh nan thuruk 'code' angin an ziak thin a. Chutiangang a thil engemaw a chhinchhiahna chu anih a ring ta bera ni. Brumbaugh-a chuan a symbols thenkhat te leh arsi lem thenkhat te chuan inmilna an nei tih a hmuchhuak a, mahse enge a awmzia a hre chuang lo. Tin, hnah lem hrang hrang awm pawh chu tlem azawng chu eng hnah nge an nih a hrechhuak thei a, mahse a tam zawk te chu a anpui he khawvel a hnim awm zingah hian an awm awm a hre theilo a ni. Tichuan he lehkhabu mak tak Voynich Manuscript hi a chhunga thuziak chu tuma hriatchhuah lohvin tun thleng hian Yale University Library ah chuan ala awm ta reng a ni.

BigDaddy Hmahmatea II

Unicorn (Sakawr Ki Nei)



Sakawr Ki pakhat nei. A tak takah a lo awm reng em?
Sap ho thawnthuah te kan hmuh fo thin sakawr var hlang hlak mai dangdai deuh mai a Lu a ki pakhat nei hi enge a chanchin, a tak takah a lo awm ve reng nge, thil hmuhsual leh ngaihruatna atanga rawn piang chhuak tih hi tun tum chu ilo sawichho dawn teh ang.

Unicorn lem hi la hmulo chu kan awm kher awm love. Hetiang sakawr ki pakhat nei Unicorn hi hmanlai 'medieval' hun lai vel kha chuan an ngaihlu in an roh hle maia, Venice a St Mark's ah khuan pakhat chu an nei a. Italy a Milan cathedral-ah khuan pakhat chu an nei bawk a. Queen Elezabeth-I leh Scotland lal James-III te pawh khan nei in an sawi bawk. Hmanlai lal te leh kohhran hotu te kha chuan hetiang Unicorn ki hi an kawl tlangpui ni a sawi a ni. Engatinge Unicorn ki chu an hlut em em kan tih chuan an ngaihdanah chuan a ki rawt dip hi tur (poison) damdawi ni a an ngaih vang a ni.

Hmanlai thawnthu a an sawi dan chuan Greek physician pakhat 416 BC vel a India rama rawn zin chuan ramsa chikhat, sakawr aia lian, a var, ki pakhat nei a hmuh thu a sawia. Hmanlai India lal ho te khan Unicorn ki atanga siam no hi an nei fur a ni an ti bawk. Khawthlang lam ram ho thawnthuah Unicorn te, Thuthlung Hlui hun laia Re'em an tih te, khawchhak lam Chinese hovin Ki-Lin an tih mai sakhi taksa ang nei sakawr ke ang nei leh ki pakhat 4metres zet a sei nei ni a an sawi te pawh hi Unicorn an tih ang chi vek ni a ngaih an ni bawk.

An sawi dan chuan Unicorn te hi ramsa ti tak mai, tlanchak em em mai leh kawlh tak mai, man harsa tak niin an sawi a. A man dan awm chhun ni a an sawi chu ramhnuaiah nula thianghlim (virgin) chu darthlalang keng in an thut tir anga, Unicorn chu a rawn kal anga chu nula thianghlim malchungah chuan a lu a rawn nghat anga, darthlalanga a inen lai tak chuan lo man tur a ni. Unicorn hi thianghlimna entirnan an hmanga. Isua Krista entir nan te an hmang bawk thin. Hetiang anga ramsa vang leh hlu anih avang hian hmanlai hunah khan a ki a sumdawnna kha a hluar hle mai a, abikin a ki rawt dip ni a sawi kha an zuar nasa em em thin a ni. Chutiang anih chuan Unicorn hi a lo awm tak tak reng em ni, tunlai hunah hian ala awm angem tih hi zawhna lian tak awm thei chu alo ni ta...

Tunlai thiamna hmanga heng Unicorn ki ni a an sawi te leh a ki rawt dip ni a an sawite hi an han endik chuan Narwhals an tih Walrus an tih bawk seal ang tak tuipui vel a awm thin lian pui pui ngho sei tak tak nei ang chi ngho te kha an ni tih an hmuchhuak ta tlat mai. Greek physician pakhat India ram a rawn kal pa ina ahmuh pawh kha 'Tibetan antelope' an tih mai, tlanchak tak, ki pahnih sei tak leh ngil tak nei ang chi hi anih an ring. Hetiang 'Tibetan antelope' hi a sir lama tanga en chuan an ki hi a inzawn that em avangin pakhat ang mai in a lang theia ni. Hmanlai India lal hovin a Unicorn ki atanga siam no an neih te pawh kha an han endik chuan samak ki leh sai ngho vel atanga siam cheimawi mai mai te an lo ni a. Hetiang anih avang hian mi tam tak chuan Unicorn te hi thil hmuhsual atanga thawnthu lo piang chhuak mai mai angah an ngai a, chutih rual erawh chuan thenkhat chuan a tak tak engemaw behchhan awm ngei in an rin bakah ataka awm ngei mahse engtik hunlai emaw atanga lo mang ta ni in an ngai ve thung ani.

Ramsa hi a pian dan phung aia mak danglam leh lian te a piang hi an awm ve fo mai a, Mizo pawn nghalphusen te mura te pawh kan neih ang hian hnamdang pawh hian mak deuh deuh sawi tur hi an nei ve teuh tho ania.

BigDaddy Hmahmatea II

Monday, February 1, 2016

Fapa! Fapa! (Naupang Thawnthu)

Khaw pakhatah hian mi hausa deuh mai pakhat hi a awm a, a nupui in a thihsan tawh avangin a fapa mal neihchhun nen chuan an in lian tak maiah chuan an cheng dun a. A fapa nen chuan lemziah lampang an tuiin, nuam an ti em em a. Tin, mi lemziah pawh an lakhawm nasa hle a. Lemziakthiam Picasso ziah atanga Raphael ziah thlengin an nei kim hle a ni. An pafa chuan an thil lakkhawm te chu hmuhnawm an ti hle a, an pahnih chuan thu dun chung te hian an thlir dauh dauh thin a ni.

Indopui a lo thleng a, a fapa chuan Sipai a tan a duh ve ta tlat mai a. A pa chuan a phal lo hle mai a, a fapa mal neihchhun ngawih ngawih, a ro a nih avangin. Mahse, a fapa chuan a tum em avang chuan a tawpah chuan a dang thei ta lova, a fapa chu Sipaiah lut in Indopui ah chuan ram tan a mu turin a thawkchhuak ve ta a. Mahse, hun rei vaklo a ral hnu chuan vanduaithlak takin chu a fapa mal neihchhun chuan a thian te a chhanchhuah na lamah a nun a chan ta hlauh mai a. Chu thu a han hriat chuan a pa chuan a tuar in hrehawm a ti em em a, a thil lo suangtuah thin zawng zawng te a thlawn mai dawn a ni tih chu a han ngaihtuah a, a mittui chu dan rual lovin a tla ta a.

Hun te a ral zel a, thla khat a ral hnu, Christmas hnaih tawh tak maiah hian tuk khat chu an in kawngkhar hi tu emaw hian a rawn kik dat dat a. Ava hawng chu tlangval pakhat hi a lo ding a, chu pa chuan thil in fun lian deuh mai hi a keng a. Chu pa chuan, "Ka pu, min hre lo maithei a, i fapa in Indopui laia a chhanhim kha ka ni a. Kha mi ni khan mi tam tak a chhanchhuak a. Ka inhliam chu min kalsan duh lovin min pu a, hmun him lam ah min va dah a. Chuta a va let leh tur chiah chu a awm ah tak an lo kap a, a thi zui ta mai a ni. Nangma chanchin pawh hi min hrilh thin a, lemziak lam i tui zia te min hrilh thin a," tiin a sawi a.

Chu tlangval chuan a thil fun chu a han phawrh a, "Hei hi ka pe ang che. Thil ropui tak chu a ni lova, lemziak mi pawh ka ni bawk si lova. Mahse, he ka lemziah hi pek ve ngei che ka duh a ni. I fapa pawhin he lemziak hi nei la a duh ve ngei ka ring," tiin a thil fun chu a thianpa in a kalsan tak a pa hnenah chuan a han pe a. A pa chuan thil fun chu a han phelh a, a fapa lem hi a lo ni a. Chu chu a fapa in a chhanchhuah tlangval in a ziah a ni a. A pa chuan chu lemziak chu a han en vang vang a, a fapa mizia zawng zawng chu a ziak tupa chuan a hmuchiang hle tih a hria a. A lung a tichhe hle a, a mittui chu a tla zawih zawih mai a. Tlangval hnenah chuan lawmthu a sawi mawlh mawlh a, a lawmzia entir nan pawisa pek a tum a. Tlangval chuan, "Ka pu, pawisa engmah a ngai lo. I fapa in a thil min tihsak avang a rawn pe che ka ni e. I fapa in ka chunga a thil tih lakah chuan a nep hle a ni," tiin a chhang a.

A pa chuan chu lemziak chu a roh hle a, an in a a langsar lai ber ah chuan a tar a. Inleng a neih reng rengin a inleng te bulah chuan tlangvalin a fapa lem a ziah chu a entir hmasa ber thin a, lemziak dang ropui tak tak te aia a hlut vang a ni.

Chu pa pawh chu rei lote ah chuan a thi ve ta a. Ro khawmtu a neih loh avangin a thil neih leh a lemziak khawnkhawm te chu thuneitu lam ten an lilam dawn ta a. Miin chumi chanchin an hriat chuan a lemziah khawnkhawm te chu chan ngei tumin an chang thap mai a.

Lilam ni a lo thlen chuan chu pa fapa lem lemziak chu hmuh theihturin an dahchhuak a..

Lilam chu an han tan a, a puang tupa chuan in neitupa fapa lem chu a han keng kang a, "He lemziak hi tunge chhang dawn le? Engzat in nge in ngam?" a tiin a han au a, mahse a reh ta thuap mai a. Mipui thenkhat chuan, "Lemziak lar tak tak te kha kan duh. Han ti vat vat teh u," tiin an lo au a. Mahse, a puang tupa chuan, "He a fapa lem hi tunge la dawn? Cheng 100 in nge Cheng 200 in in ngam?" tiin a han au leh a. Mipui zing ami pakhat chuan aw vin tak hian, "Kha lemziak chhe deuh chhang tur khan kan rawn kal lo. Van Goghs te, Rembrandts te kha rawn ti vat rawh u," tiin a rawn au vak a. Mahse, a puang tupa chuan, "Fapa! Fapa! Tunge in nge he fapa lemziak hi la dawn?" tiin a au nawn leh a.

Mipui phun nuai nuai karah chuan a hnung lam atang hian pa pakhat hian, "Cheng 10 in ka lo khul ange," tiin a rawn au a. Chu pa chu chu in neitupa te huan enkawl thin tupa a ni a, pawisa a neih tam loh avangin a neih chhun chhun chuan a chhang a ni. A puang tupa chuan, "Cheng 10 in an chhang e. Cheng 20 a chhang duh te in awm em?" tiin a han au leh a. Mipui chu an thin a rim tawh hle mai a, "Pe vat rawh! Pe vat rawh! Khami lem kha han hralh vat teh u," tiin an au a. A puang tupa chuan, "Anih chuan Cheng 10 chuan kan leitir ange," tiin a han au a, hnung lam atang chuan, "Pe vat vat ula a dang kha han lilam tan leh nghal teh u, kan nghak reng a nia," tiin an rawn au leh hram a.

Mahse chutia mipui ho lemziak dang chhang tura an inrin lai tak chuan a puang tupa chuan, "A pawi ka ti khawp mai. Lilam na hun kan hman hi kan titawp dawn a ni. He in leh lemziak hrang hrang neitupa hian a thih dawn khan thu hnutchhiah a nei a. Chu chu a bungrua an lilam dawn chuan a fapa lem chiah chu lilam turin leh chu a fapa lem lemziak lei apiang hnenah chuan a thil neih zawng zawng, a in leh lemziak hrang hrang alo khawnkhawm tawh ho chu a pe vek dawn a ni tih a sawi a. Hemi avang hian a fapa lem lemziak lei tupa hnenah hian he a in zawng zawng leh a neih zawng zawng hi kan hlan nghal vek dawn a ni," tiin a sawi a. Mipui chuan mak an ti hle a, an huan enkawl thin tupa chuan chu in ropui tak leh nuam tak te, lemziak chi hrang hrang khawnkhawm te chu a nei ta vek a ni.

Kum 2000 chuang kal ta ah khan Pathian chuan a fapa mal neihchhun chu kan tan a rawn pe a. Hrehawm tinreng tuarin Kross lerah Pathian nena kan inzawm theih lehna turin a nunna hian a pe a. Pathian chuan mihring te hnenah, "Fapa! Fapa! Tu in nge he ka fapa hi lo pawm dawn che u?" tiin min au lawm lawm a. Mahse, kei ni chuan a fapa aiin thildang tam tak kan thlang a. Khawvel hausakna te, khawvel thiamna te leh kan nun te thlahlel em em in kan awm a. Kan tih ve ngai miah lovin Isua Krista'n kan tan a tawrhna zawng zawng te ngaihtuah hman lek lovin kan khawsakna leh kan eizawnaah te, kan zirnaah te kan buai a. Thlan tur maia awm reng pawh chu hmuh hmaihin a dang kan thlang zel a. Nakinah hian kan hmuhsit leh hniam taka kan dah te hian Pathian angchhung atang hian min rawn la thlir dawn ani tih hria in a thlawn a kan dawn hi a thlawnin i kal bo tir mai mai lovang u. Kan thinlung theuh ah lo pawmin lo lalut ila, Pathian hausakna leh duhsakna te, malsawmna te chu kan chungah Pathian in a rawn thlentir mai dawn a ni.

ђ๓คг tlคภﻮtє

Saturday, January 30, 2016

MOSSAD






  


Israel Secret Service turu lutuk tak mai chu

Juda ho ram Israel hual veltu Arab ram tena an hlau leh tih em em, khawvel in a tluk loh en a an en, an chetna apianga hnehsawh tak mai a an hna te hlen chhuak thei zel mai Israel dotu ten a an hlauh ruk em em chu Israel Secret Service MOSSAD - Central Institute for Intelligence and Special Assignments ho te hi an ni.

Israel ram kha a ma ke a a din phat atang khan a vel a Arab ram ho te nen an in nghirngho nghal char char anih kha. Chutianga thenawm ram te nena buaina nei reng an nih avang chuan Prime Minister Ben Gurion-a khan Secret Service tha tak neih kha tul in a hria a, tichuan, June 1948 khan Secret Service pawl dinna tur order chu a lo tichuak ta a ni. A hma chuan enthlatu pawl tenau neuh neuh chu an nei ve ngei a, mahse chuti taka hmantlak an ni meuh lo. Tichuan, he an Secret Service din thar hi hlawm thumah an thena:
A hmasaber chu Bureau of Military Intelligence a ni a, Counter espionage lam an khawih a. A pahnihna chu Political Department of Foreign Office a ni a, foreign intelligence lam an khawih thung a. Tin, a pathumna chu Shin Bet an ti a, security lam an khawih thung a ni. A tirah chuan an nawi ve khawp mai a, mahse training tha leh hmanraw changkang an mamawh tih an inhrechhuak ta thuai a. Tichuan, an Secret Service chu hlawm khat a kal tur in September 1951 khan an in din tha leh ta a, MOSSAD chu a lo piang ta.

MOSSAD Director hmasa ber chu Reuben Shiloah a ni a. Tichuan, British Intelligence leh American CIA hovin training an pe ta char char mai a. Juda pa thluak nge nge zawng a lo pui bawk a, reilote ah espionage (inenthlak na) lampang a style thar, British ho leh American ho hnen atanga an zir chhuah atangin leh an mahni style la kawp in an duang chhuak ta rup mai. Hetiang lam a khawvel a hmanraw tha tha leh ralthuam tha ber ber an lei khawm a, an mahni hman duh dan mil in ansiam danglam nghal zel bawk a, tichuan reilote chhungin Israel chuan khawvela Secret Service thaber pawl leh hmanraw nei changkang ber pawl chu a nei ta der mai. A tir phat atangin an tan a kawng remchang deuh mai awm pahnih hi a awm a chumi chu an zuan nghal chat mai.

A pakhatna ah chuan Juda ho hi khawvel hmun hrang hrang ah an darh nasa em em a, chung hmun hran hran a awm te hnenah chuan ram hmangaihna leh in unauna rilru an han tuh phawt a, chumi chu remchangah hmang in ram hran hran chungchang an hre zung zung thei nghal mai a. A pahnihna ah chuan thenawm ramte nen a thu buai hla buai nei neuh neuh reng an nih avangin, englai mahin inthlahdul na hman a awm lo va, chu chuan nasa takin a pui bawk a. Tin, MOSSAD ho hian eng hmanrua, eng tactic mah hi hman hi an tim ngai lo reng reng a, inbum, in thah, in rukbo tih velah harsatna engmah an neihloh avangin chu chuan an tan chet a ti awlsam em em bawk. Scientist te leh kawng engkim a mi thiam ber ber an chhawr hmiah hmiah mai a, hma pawh an sawn chak nasa mai.

Khawvel ram pumah an in zar pharh a, tin, ramdang Secret Service ho te nenthawk ho anga lang si in an thuruk an ruk chhuah sak reng bawk a, an duh hunah an chawk buai vak mai a ni. Vawikhat pawh French sawrkar hnenah an ramah Terrorist an lut ru teuh tih an hrilh a, French sawrkar ho buai phili lai takin an thuruk an ruk chhuah sak nghek mai a ni. India leh Sri Lanka thleng in an inzar pharh vek a ni. An chet chhuah ve tawhna ah pawh khawvel mak tih khawp in an che zel bawk..

Kum 1960 khan Argentina-a biru indopui pahnihna lai a Juda tam tak suatna a mawhphurtu German mi Adolph Eichmann chu nalh lutuk tak mai in Argentina sawrkar hriat miah lohvin an ru chhuak a. An public airport ngei atangin an hriatlohvin an la thlawhchhuah pui zui a. Hemi chungchangah hian Argentina pawh a lungawilo hle anih kha. Eichmann hi anmahni duhdan in a chungthu an rel sak a 1962 khan an khaihlum a, a ruang pawh phum lovin an hal a, a vap pawh an ram pawn chin tuipuiah an paih ngat a ni.

Israel chuan a Neuclear reactor atan uranium tam tham deuh a mamawh ve ta tlat mai. 1968 khan German lawng 'Scheeberg' chu uranium oxide barrel 560 zet phur in Antwerp lawngchawlhna atanga Italy lam pan a a kal chu tuipuiah a bo ta hmak mai. Rei fe hnuah chu lawng chu hming dang daih pu in a rawn lang ve leh hlawl mai, mahse a uranium phurh te chu hmuh tur a awm tawh lo. MOSSAD ho lah an ngawi hmak. Tichuan, Israel chuan a reactor a hman tur uranium duhkhawp chu a nei ta khiau mai a ni.

1969 Christmas ni tak khan nalh lutukin Cherbourg Harbour atangin indo lawng panga lei an lo tum tawh sa chu General De Gaulle-an Israel hnen a ralthuam hralh a khap tak thut avangin an ru chhuak leh ta hmiah mai a. French sawrkar pawh a barakhaih kher mai. He an operation hming atan hian MOSSAD ho hian 'Noah's Ark' tih an hmang nghe nghe a ni. Lei ngai lovin indo lawng panga chu an nei leh ta der mai.

1976 khan Arab Terrorist te chuan Israel thlawhna chu a michuang te nen hruaikawi in Idi Amina, khawvela Dictator rawng leh mawl ber mai ram Uganda a Entebbe ah an tumpui a. Hemi tum a MOSSAD Special Agents ten reilote chhunga thlawhna leh a michuang te an chhanchhuah dan phei kha chu tun thleng a khawvela inchhanchhuana ropui ber a sawi ala tling hial a ni. Mahse MOSSAD ho te hi an operation zawng zawngah an hlawhtling in an che tha reng bik chuang hauh lo.

Vawikhat pawh operation 'Suzanna' an tih Cairo a US leh British ho chenna hmun a bomb tih puah a, Egypt leh khawthlang ram ho inhmuh thiamloh tir an tumna lamah, agent naupang te te experience nei vak lo ho an tir pek a, a hun a thlen hma in agent pakhat iptea a bomb ah a puak palh a, an vai in an man phah a, pahnih phei chu khaihlum an ni ta nghe nghe a ni. Tin, YOM KIPPUR WAR a Egypt leh Syria in an rawn do tur an chet khalh hman lo leh an lo hre lawk lo kha an mualpho pui nasa bawk.

MOSSAD hi khawvela intelligence agency thang chak ber leh hlawhtling ber pawl a ni a. An ram tan a mi huaisen martar tamtak an chher chhuak a, hetiang dinhmuna hlangtu pawimawh ber te chu Nahum Adnoni 1982 kum a MOSSAD head te, Meir Amit, hetiang pawl tha lutuk ni tura chher chhuaktu te. Tin, sawi hmaih hauh loh tur an spy turu lutuk Damascus-a an khaihlum tak a ram phatsan duhlo tu ka mi ngaihsan Eli Cohen te ho kha an ni e.

BigDaddy Hmahmatea II
* Source: World’s Famous Intelligence Agencies