Vawiinah, History-a zalenna duhna entirna ropui ber nia chhinchhiah ni kumkhua tur punkhawmnaah ka lo tel ve thei hi ka lawm a ni.
Kum za zet kaltaah khan, tuna kan dinna min zar hlimtu American pa ropui tak hian Emancipation Proglamation chu hming ziakin a lo nemnghet tawh a. He thuziak hlu tak mai hi, dikna tukzalna mei sa tuartu, sal tang Negro maktaduai telte tana beiseina eng a ni a. An sal tanna zan thim rei tak atanga lawmna kawl eng tur niah ngaiin an thlahlel a. Mahse, kum za hnuah pawh Negro chu zalen a la ni lo ta cheu a. Kum za meuh a liam hnuah pawh, hleihneihna nghawngkawl leh inthliarna khaidiat hmangin, Negro nun chu na taka chin chauhìn a la awm ta reng a nih hi. Kum za hnuah pawh, Negro chu hringfate hmathatna tuipui zau chunga retheihna thliarkar khawharthlak takah a la cheng a nih hi. Kum za meuh a ral hnuah pawh, American khawthlangin sirah hnawlin Negro chu ama ram ngeiah mikhual a la nih hi. Tichuan chu dinhmun zahpuiawmzia chu lantir turin vawiinah kan lo kal a ni.
Cheque thi chu
Dik tak chuan, kan ram khawpuiah hian kan Cheque Draw turin kan lo kal a ni. Kan ram Republic ruhrel duangtute khan Danpui leh Independent thupuan tha chungchuang tak an duan khan, American zawng zawngin an rochun tur, delhkilh nei thutiam (Promissory Note) chu hming ziakin an nemnghet a. Chu thutiam chu mi zawng zawng-ni e, mihang leh mingo te nen vek nunna, zalenna leh nun thlakhlelhawm zawnna kawnga kan chanvo pek min tiamna a ni. Vawiinah hian America chuan a khua leh tuite vun rawng thuah chuan, ziak meuha a thu min tiam kha a bawhchhe ta a ni tih, sawi leh chuan ngai lo khawpin a lang chiang ta. A tihmakmawh thil serh thianghlim tihhlawhtlin ai chuan, America chuan Negro mipuite chu Cheque thi pawisa awmlo tih ziaka lo let leh Cheque ang h i a pe ta a nih chu.
Mahse dikna Bank (Bank of Justice) hi a tlakchhiat kan ring phal lo. He hnam hamthatna sum bawm ropui hi a kawrawk kan ring hek lo. Tichuan he Cheque, rorelna dik humhalhna leh zalenna hausakna Cheque kan kawl hi, kan dil ruala a hu tawk hlutna hmanga min thlengsak ngiatin kan lo kal a ni.
Tun hi a ni...
Tun hun tepter tawhzia hi, helai hmun thianghlim atang ngeia, America hnena hrilh nawn leh tura lo pungkhawm kan ni bawk. Nachhawkna Ruihhlo nuam chem chem hmanga muangchanga in awih khawtlai nan hun a awm tawh lo. Tun hi Democracy thutiam a taka chantir hun a ni. Tun hi thimna thawhsan hun leh inthliarhranna ruam hnuchhawna, chi inthliar lova rorelna kawng eng lam pan hun a ni. Tun hi a ni rorelna diklo chirhdup atanga kan hnam khai chhuaka, inunauna lungpui nghet chunga kan hlan hun tur chu.
Tun hi a ni Pathian fa zawng zawngten rorelna dik kan thlentir hun tur chu. He hun hnamhmawhthlak tawhzia ngaihthah hi hnam ralna a ni thei ang. Zalenna leh intluktlanna ni a en hma loh chuan dan ang thlapa Negro te lungawilohna ruahthimpui hi a kiang mai lo vang. 1963 hi a tawpna a ni lo, a bul tanna zawk a ni. Ramin ngai kan awh leh a nih chuan, Negro thawpik zi mar satliah anga tuna lungmuana lo thlirtute hi ben harhin an awm dawn a ni.
Thinlung thahrui chakna
America ramah hian Negro hi khua leh tui chanvo dik pek a nih hma chuan chawlh leh muanna a awm lo vang. Rorelna dik khua a var hma chuan epletna thlipui hian kan hnam lungphum hi a sawi nghing reng ang. Chuvang tak chuan, he dinhmun derthawng tak atanga rorelna dik inpui (Palace of Justice) pan mektu ka mipuite hnenah hian thil thenkhat ka sawi ngei tul a awm a ni. Kan chanvo dik awmna hmun kan hnaih zel lai hian thil sual tih kan chak tur a ni lo. Zalenna thlahlela kan tuihalna tireh turin, khakna leh inhuatna tuia inhnangfak i tum lovang u.
Kan kal zel ang
Kan thil tum sual chhuah tumin, inthununna leh zahawmna sang tak nen kan bei zel tur a ni. Kan dodalna fing tak hi tharum thawhna hmanga tihnep kan phal tur a ni lo. Tharuma min dotute hi thinlung thahrui hmanga do letin kan chungnunsan zel tur a ni. Kan mingo unau zinga tamtakte hian hmarel (Destiny) thui tak intawm kan ni tih an lo hrechhuak ta a ni tih vawiina kan zinga an lo tel vena hian a entir a. Chuvangin, Negro unaute tuam mektu sipai nun (Militarism) tha tak chawisanna thar lo piang hian mingote rinhlelhnaah min hruai lut tur a ni lo. Kan zalen loh chuan an zalen thei bik lo a ni tih an lo hrethiam ta. Kan mal kal thei lo. He kawngah hian, kan kal zel ang tih thutiam chungin kan kal zel ang. Hnung lam kan hawi thei tawh lo.
...hma loh chuan
Mi thenkhatin, "Engtikah nge in duhtawk dawn?" tiin vantlang chanvo humhalh tura inhlante hi min zawt a. Sawia siak lo khawpa Police te nunrawnna tuartu kan nih chhung chuan Negro hian lungawi ni kan nei lo vang. Kan sakruang, zinkawnga chau ngei hi, kawngpui dung Khualbukah leh khawpui Hotelah kan thlen an phal hma chuan kan lungawi thei ngai lovang. Raltit vanga Negro veng a len tual tual chhung chuan kan lungawi thei lo. "Mingo tan chauh" tih chhinchhiahna intarin kan fate hi puitling pangngaite chanvo chang ve phak lova a siam chhung chuan kan lungawi thei ngai hek lo vang. Mississippi-a Negro in Vote a theih loh a, New York-a Negro in Vote tur nei lova a inhriat chhung chuan kan lungawi dawn hek lo. A ni a sin. Rorelna dik chu tui anga a luan a, dikna chu luipui anga a luan hma chuan kan lungawi ngai dawn lo.
Let leh rawh u
Heta lo kal thenkhatte hi rawhtuina mei nasa tak paltlang tawhte in ni tih ka hai lo. Thenkhatte chu tan-in pindan thawpikthlak tak atanga lo chhuak hlawtte in ni. Thenkhatte chu zalenna in sual avanga Police nunrawnna tawrh nasatna hmun atanga lo kalte in ni. Tawrhna chhuanawm tuartute chu nangni hi in ni a sin. Beisei let nei lova tawrh ngamna hi sual ata chhandamna a ni tih ring chungin thawk zel rawh u. Mississippi-ah let leh ula. Alabama-ah let leh ula. South Carolina-ah let leh ula. Georgia-ah let leh ula. Lousiana-ah let leh ula. Hmarlam khawpui hrang hranga nangmahni veng tlabirhah ngei khan let lehin, he thil thleng hi a inthlak thei a, a inthlak dawn a ni tih pawm chungin let leh rawh u. Beidawnna ruamah hian i thu reng lovang u.
I Have a Dream
Ka thiante u, vawiinah leh naktukah heng harsatna hi tawk hrih mah ila, lungkham ram hmathlir ka neih hi a bang chuang lo a ni tih vawiinah hian ka hrilh a che u. Chu ka lungkham chu American Dream thuk taka zung kaih a ni. Ka lungkham ramah chuan, engtik niah emaw chuan, he hnamin rinna a nghahna; "Mihring zawng zawngte dinhmun inanga sian kan ni tih hi thudik awm sa a ni tih kan pawm" tih awmze dik hi nun chhuahpui turin he hnam hi a la ding chhuak ang.
Ka lungkham ramah chuan, engtikah emaw chuan, Georgia tlangram mawi taka sal lo ni thin fate leh sal chhawrtu lo ni thin fate chu inunauna dawhkan khat kilin an la thu za ang a. Ka lungkham ramah chuan, inawpbehna mei satna state; diknain ro a rel lohna Mississippi state te nen lam hian, dikna leh zalenna tuihnarah chantir a la ni ang.
Ka lungkham ramah chuan, ka fa naupang palite hi, engtik niah emaw chuan an vun rawngah ni lovin an nungchangah zawk ro an rel sak vena ramah an la cheng ang. Chu ram chu ka lungkham a ni.... Ka lungkham ramah chuan, diriam taka chi inthliarna Alabama lamah pawh, Governor meuhin thu veivir a, dan palzutna thu a chhakchhuahna Alabama ah ngei pawh, engtikah emaw chuan, mihang naupang leh mingo naupangte chu unau ang maiin an la inkai dial dial dawn a sin.
Chu ram chu vawiinah hian ka thlir a ni... Ka lungkham ramah chuan, engtikah emaw chuan, kawr tin tih san a ni vek ang a, tlang tin leh mualtin tihhniam a ni bawk ang. Kawng kawite tih ngil a ni ang a, a bum boh laite tihrual a ni bawk ang. Tin, Lalpa ropuina chu tihlan a ni ang a, mi zawng zawngin chu chu an hmu tlang dial ang. Hei hi ka beisei chu a ni. Hei hi a ni, Chhim lama min lettir lehtu rinna chu. He rinna hi hmangin beidawnna tlang sang thianfaiin beiseina lungpui kan tungding thei dawn a ni. He rinna hi hmangin, kan hnam thawm bengchheng hi inunauna rimawi duhawm takah kan chantir thei dawn a ni. Engtik niah emaw chuan kan la zalen dawn a ni tih hriain, chu rinna chu hmangin kan thawkho thei ang a. Kan tawngtai rual thei ang a, kan bei let thei ang a, Jail bang kan zut tlang thei ang a. Kumkhuaa kan zalenna turin kan ding thei ang.
Let Freedom ring...
"My country, 'tis of thee, sweet land of liberty, of thee i sing. Land where liberty, of thee i sing, land where my fathers dies, land of the pilgrim's pride, from every mountain side, let freedom ring..." tih hla, Pathian faten awmze thar neia kan sak hun tur chu he ni hi a ni. America hi ram ropui a nih dawn phawt chuan, hei hi a thleng dik ngei tur a ni. Tichuan, New Hampshire tlang chhip to lur mai atang te, New York tlang ropui atang te leh, Pensylvania-a Alleghenis tlangdung atangte pawhin zalenna dar hi lo ri mawlh rawh se. Colorado-a Rockies tlang vur khuh chungah zalenna dar lo ri sela. California awih tlan kualmawiah zalenna dar lo ri sela. Chutah tawp mai lo se, Georgia lungpui tlangte nghawr vel sela. Tennessee a Lookout tlangte pawhin a thawm lo hre rawhse. Zalenna dar chu Mississippi tlang lian leh tlang te zawng zawngah lo ri sela, tlang pang zawng zawngah zalenna dar lo ri mawlh rawhse.
Tichuan zalenna dar kan tihrik phal phawt chuan thingtlang khua leh khawper leh khawpui leh ram bial zawng zawna kan tihrik phawt chuan, chu ramtiam kan thlen hun chu a lo hnai ang a. Pathian fate zawng zawng: mihang leh mingo, Juda leh Jentail, Protestant leh Catholic-te pawh inthliar lova inkuahin, Negro hla hlui, "Free at last! Free at last! Thank God almighty, we're free at last!" tih hla ngei kha kan saho thei tawh dawn a ni.
Sawibelhna
American Civil War lai 1863 Jan ni 1-ah khan, President Abraham Lincoln-a chuan Sal chhuahna Thupuan (Emancipation Prociamation) a chhuah a. America ramah hetih lai hian Africa ram atanga lak luh, sal Maktaduai 4-vel an awm a. Chumi zinga Maktaduai 3.1 chu chhuah an ni. Mahse he Thupuan hi Congress-in a pass, 'Law" a nih loh avangin, kum za a liam hnuah pawh, America rama Negro-te chu Vote thlak phalsak lovin firfiak taka en hran an ni chhunzawm ta a. An chanvo chang tura America rama mihangte beihpui chhuahna chu African American Civil Rights Movement (1955-68) tih a lo ni ta a. Martin Luther King Jr (15.1.1929-4.41968) hi African American Baptist Pastor, he beihpui chhuah huaihawttute zinga mi a ni.
Politics leh Economics-a an chanvo karna atan, Civil Rights Movement huaihawttute chuan, an Washington DC-a, Lincoln Memorial-ah 1963 August ni 28-ah vantlang inkhawm an buatsaih a. Lincoln Memorial hulhliapa Abraham Lincoln-a lim bulah chuan thusawitute chu an ding a. A kawt tual zawl zauah mipui Nuai 2.5 chuang an pungkhawm a, an zinga 70% chu mihang an ni. Hei hi USA-a Politics thila vantlang inkhawm lian ber pakhat, The Great March on Washington tiin History chuan a chhinchhiah ta a ni.
Thusawitute zingah Martin Luther King Jr-a hian a sawi hnuhnung ber a. Ram bial hrang hrang atanga mipui nuai tel pungkhawmna tur puahchah bakah, vantlang inkhawm tihtlawlh tumte daikhalh a ngai a, a hma ni tlai thlengin fianrial a nei lo. Chawpchilh taka a inbuatsaihna thu, Typewriter-a a chhut chu ennawn hman lovin a dinpui ta a. A sawi laklawh laiin, hemi tuma zai, Gospel Singer Mahalia Jackson-i (1911-1972) chuan, "Martin, I Lungkham ram thu kha hrilh rawh!" tiin a lo au a. A sawi tum lawk pawh nilo, "I Have A Dream..." tih thu chu a auchhuahpui ta bawrh bawrh mai a. "I Have A Dream" tih thu tawite avang hian, Martin Luther King Jr. chu American mi hmingthang Thomas Jefferson-a leh Abraham Lincoln-a te tlukpuia vawrh san a ni nghal a. Khawvela thusawi zinga 'Marterpice of Rhetoric' tia hriat, zir leh Refer hlawh ber pakhat a ni a. 1963-ah Time Magazine-in Man of The Year-ah an thlang a, 1964-ah Nobel Peace Price a dawng a, hetih laia he lawmman dawngtute zinga naupang ber a ni. 1999-ah khan, kum zabi 20-na chhunga American thusawi chungnung ber tiin Scholars hovin an puang bawk.
Martin Luther King Jr-a thusawi leh Civil Rights Movement avang hian, Hnam, Vun rawng, Sakhua leh Zikchhuahna hmun danglam avanga hnathawhna leh vantlang thila inthliarna khapna Dan, Civil Rights Act of 1964 chu a lo piang a. Vote thlak phalsakna Dan, Voting Rights Acts of 1965 pawh an sual chhuak leh a. Kum 40 hnuah phei chuan President atan mihang Barrack Obama an thlang tling ta hial a ni.
Martin Luther King-a hian, beihpui an chhuahna hmun dangah changthlan dang hmangin he thu tho hi a sawi thin. Hmun thenkhatah chuan Isaia 65:25 thu te hi a changthlan bawk thin. Chuvangin I Have A Dream hriat dan inang lo a awm nual. Tuna mi hi 1963 August 28-a a sawi a ni.
A thusawi zawh hian a inbuatsaihna lehkha phek chu amah vengtu tlangval kum 26 mi, George Raveling-a hnenah a pe a. Vawiin thleng hian a la kawl tha a. Miten $ mtd 3-a lei te an dil thin a. Ani chuan, "Hralh ai chuan fate ka rochun zawk ang e," tiin a la hnar zel a ni.
Amah hawtuten thah an tum tih thu thang mah se, Martin Luther King-a chuan khawpui hrang hrangah thu a sawi zel tho a. 1968 April 3-ah khan, Memphis-a Mason Temple-ah, "Tlang chhip ka han thleng a" (I've been to the Mountaintop) tih thu a sermon a. Chutah chuan: "Eng nge lo thleng dawn ka hre lo. Hun khirh kan hmachhawn maithei. Mahse tlang chhip thleng tawh ka ni a, pawi ka ti lem lo. Dam rei chu duh ve tho mah ila, ka ngaih pawimawh ber a ni ta lo. Pathian duhzawng tih hi a hlu ber mai. Pathian chuan tlang chhip min thlentir a, chuta tang chuan ramtiam min thlirtir a, mipuite hian ramtiam chu kan thleng dawn tih min hmuhtir a ni. Chuvangin, zaninah hian ka va lawm em! Ka mit hian Lalpa ropuina lo thleng tur chu a hmu ta si a..." tiin a sawi.
Hemi tuk, 1968 April 4, tlai Dar rukah, mihang hawtu James Earl Ray (1928-1998) chuan a kap hlum ta a ni. Martin Luther King Jr-a tawng an hriat hnuhnun ber chu, a thih dawn zan inkhawma rimawi tumtu tur, Ben Branch-a hnena, "Ben, zanin inkhawma ka hla thlan chu, 'Lal Duhawm, min kai la' (Take My Hand, Precious Lord) tih kha a nia aw.." tih hi a ni. He hla hi April ni 7-a amah vuinaah Mahalia Jackson-i vekin lungkuai takin a sa ta zawk a ni.
Thulakna:- Vanneihtluanga (Lengzem April 2014)
Kum za zet kaltaah khan, tuna kan dinna min zar hlimtu American pa ropui tak hian Emancipation Proglamation chu hming ziakin a lo nemnghet tawh a. He thuziak hlu tak mai hi, dikna tukzalna mei sa tuartu, sal tang Negro maktaduai telte tana beiseina eng a ni a. An sal tanna zan thim rei tak atanga lawmna kawl eng tur niah ngaiin an thlahlel a. Mahse, kum za hnuah pawh Negro chu zalen a la ni lo ta cheu a. Kum za meuh a liam hnuah pawh, hleihneihna nghawngkawl leh inthliarna khaidiat hmangin, Negro nun chu na taka chin chauhìn a la awm ta reng a nih hi. Kum za hnuah pawh, Negro chu hringfate hmathatna tuipui zau chunga retheihna thliarkar khawharthlak takah a la cheng a nih hi. Kum za meuh a ral hnuah pawh, American khawthlangin sirah hnawlin Negro chu ama ram ngeiah mikhual a la nih hi. Tichuan chu dinhmun zahpuiawmzia chu lantir turin vawiinah kan lo kal a ni.
Cheque thi chu
Dik tak chuan, kan ram khawpuiah hian kan Cheque Draw turin kan lo kal a ni. Kan ram Republic ruhrel duangtute khan Danpui leh Independent thupuan tha chungchuang tak an duan khan, American zawng zawngin an rochun tur, delhkilh nei thutiam (Promissory Note) chu hming ziakin an nemnghet a. Chu thutiam chu mi zawng zawng-ni e, mihang leh mingo te nen vek nunna, zalenna leh nun thlakhlelhawm zawnna kawnga kan chanvo pek min tiamna a ni. Vawiinah hian America chuan a khua leh tuite vun rawng thuah chuan, ziak meuha a thu min tiam kha a bawhchhe ta a ni tih, sawi leh chuan ngai lo khawpin a lang chiang ta. A tihmakmawh thil serh thianghlim tihhlawhtlin ai chuan, America chuan Negro mipuite chu Cheque thi pawisa awmlo tih ziaka lo let leh Cheque ang h i a pe ta a nih chu.
Mahse dikna Bank (Bank of Justice) hi a tlakchhiat kan ring phal lo. He hnam hamthatna sum bawm ropui hi a kawrawk kan ring hek lo. Tichuan he Cheque, rorelna dik humhalhna leh zalenna hausakna Cheque kan kawl hi, kan dil ruala a hu tawk hlutna hmanga min thlengsak ngiatin kan lo kal a ni.
Tun hi a ni...
Tun hun tepter tawhzia hi, helai hmun thianghlim atang ngeia, America hnena hrilh nawn leh tura lo pungkhawm kan ni bawk. Nachhawkna Ruihhlo nuam chem chem hmanga muangchanga in awih khawtlai nan hun a awm tawh lo. Tun hi Democracy thutiam a taka chantir hun a ni. Tun hi thimna thawhsan hun leh inthliarhranna ruam hnuchhawna, chi inthliar lova rorelna kawng eng lam pan hun a ni. Tun hi a ni rorelna diklo chirhdup atanga kan hnam khai chhuaka, inunauna lungpui nghet chunga kan hlan hun tur chu.
Tun hi a ni Pathian fa zawng zawngten rorelna dik kan thlentir hun tur chu. He hun hnamhmawhthlak tawhzia ngaihthah hi hnam ralna a ni thei ang. Zalenna leh intluktlanna ni a en hma loh chuan dan ang thlapa Negro te lungawilohna ruahthimpui hi a kiang mai lo vang. 1963 hi a tawpna a ni lo, a bul tanna zawk a ni. Ramin ngai kan awh leh a nih chuan, Negro thawpik zi mar satliah anga tuna lungmuana lo thlirtute hi ben harhin an awm dawn a ni.
Thinlung thahrui chakna
America ramah hian Negro hi khua leh tui chanvo dik pek a nih hma chuan chawlh leh muanna a awm lo vang. Rorelna dik khua a var hma chuan epletna thlipui hian kan hnam lungphum hi a sawi nghing reng ang. Chuvang tak chuan, he dinhmun derthawng tak atanga rorelna dik inpui (Palace of Justice) pan mektu ka mipuite hnenah hian thil thenkhat ka sawi ngei tul a awm a ni. Kan chanvo dik awmna hmun kan hnaih zel lai hian thil sual tih kan chak tur a ni lo. Zalenna thlahlela kan tuihalna tireh turin, khakna leh inhuatna tuia inhnangfak i tum lovang u.
Kan kal zel ang
Kan thil tum sual chhuah tumin, inthununna leh zahawmna sang tak nen kan bei zel tur a ni. Kan dodalna fing tak hi tharum thawhna hmanga tihnep kan phal tur a ni lo. Tharuma min dotute hi thinlung thahrui hmanga do letin kan chungnunsan zel tur a ni. Kan mingo unau zinga tamtakte hian hmarel (Destiny) thui tak intawm kan ni tih an lo hrechhuak ta a ni tih vawiina kan zinga an lo tel vena hian a entir a. Chuvangin, Negro unaute tuam mektu sipai nun (Militarism) tha tak chawisanna thar lo piang hian mingote rinhlelhnaah min hruai lut tur a ni lo. Kan zalen loh chuan an zalen thei bik lo a ni tih an lo hrethiam ta. Kan mal kal thei lo. He kawngah hian, kan kal zel ang tih thutiam chungin kan kal zel ang. Hnung lam kan hawi thei tawh lo.
...hma loh chuan
Mi thenkhatin, "Engtikah nge in duhtawk dawn?" tiin vantlang chanvo humhalh tura inhlante hi min zawt a. Sawia siak lo khawpa Police te nunrawnna tuartu kan nih chhung chuan Negro hian lungawi ni kan nei lo vang. Kan sakruang, zinkawnga chau ngei hi, kawngpui dung Khualbukah leh khawpui Hotelah kan thlen an phal hma chuan kan lungawi thei ngai lovang. Raltit vanga Negro veng a len tual tual chhung chuan kan lungawi thei lo. "Mingo tan chauh" tih chhinchhiahna intarin kan fate hi puitling pangngaite chanvo chang ve phak lova a siam chhung chuan kan lungawi thei ngai hek lo vang. Mississippi-a Negro in Vote a theih loh a, New York-a Negro in Vote tur nei lova a inhriat chhung chuan kan lungawi dawn hek lo. A ni a sin. Rorelna dik chu tui anga a luan a, dikna chu luipui anga a luan hma chuan kan lungawi ngai dawn lo.
Let leh rawh u
Heta lo kal thenkhatte hi rawhtuina mei nasa tak paltlang tawhte in ni tih ka hai lo. Thenkhatte chu tan-in pindan thawpikthlak tak atanga lo chhuak hlawtte in ni. Thenkhatte chu zalenna in sual avanga Police nunrawnna tawrh nasatna hmun atanga lo kalte in ni. Tawrhna chhuanawm tuartute chu nangni hi in ni a sin. Beisei let nei lova tawrh ngamna hi sual ata chhandamna a ni tih ring chungin thawk zel rawh u. Mississippi-ah let leh ula. Alabama-ah let leh ula. South Carolina-ah let leh ula. Georgia-ah let leh ula. Lousiana-ah let leh ula. Hmarlam khawpui hrang hranga nangmahni veng tlabirhah ngei khan let lehin, he thil thleng hi a inthlak thei a, a inthlak dawn a ni tih pawm chungin let leh rawh u. Beidawnna ruamah hian i thu reng lovang u.
I Have a Dream
Ka thiante u, vawiinah leh naktukah heng harsatna hi tawk hrih mah ila, lungkham ram hmathlir ka neih hi a bang chuang lo a ni tih vawiinah hian ka hrilh a che u. Chu ka lungkham chu American Dream thuk taka zung kaih a ni. Ka lungkham ramah chuan, engtik niah emaw chuan, he hnamin rinna a nghahna; "Mihring zawng zawngte dinhmun inanga sian kan ni tih hi thudik awm sa a ni tih kan pawm" tih awmze dik hi nun chhuahpui turin he hnam hi a la ding chhuak ang.
Ka lungkham ramah chuan, engtikah emaw chuan, Georgia tlangram mawi taka sal lo ni thin fate leh sal chhawrtu lo ni thin fate chu inunauna dawhkan khat kilin an la thu za ang a. Ka lungkham ramah chuan, inawpbehna mei satna state; diknain ro a rel lohna Mississippi state te nen lam hian, dikna leh zalenna tuihnarah chantir a la ni ang.
Ka lungkham ramah chuan, ka fa naupang palite hi, engtik niah emaw chuan an vun rawngah ni lovin an nungchangah zawk ro an rel sak vena ramah an la cheng ang. Chu ram chu ka lungkham a ni.... Ka lungkham ramah chuan, diriam taka chi inthliarna Alabama lamah pawh, Governor meuhin thu veivir a, dan palzutna thu a chhakchhuahna Alabama ah ngei pawh, engtikah emaw chuan, mihang naupang leh mingo naupangte chu unau ang maiin an la inkai dial dial dawn a sin.
Chu ram chu vawiinah hian ka thlir a ni... Ka lungkham ramah chuan, engtikah emaw chuan, kawr tin tih san a ni vek ang a, tlang tin leh mualtin tihhniam a ni bawk ang. Kawng kawite tih ngil a ni ang a, a bum boh laite tihrual a ni bawk ang. Tin, Lalpa ropuina chu tihlan a ni ang a, mi zawng zawngin chu chu an hmu tlang dial ang. Hei hi ka beisei chu a ni. Hei hi a ni, Chhim lama min lettir lehtu rinna chu. He rinna hi hmangin beidawnna tlang sang thianfaiin beiseina lungpui kan tungding thei dawn a ni. He rinna hi hmangin, kan hnam thawm bengchheng hi inunauna rimawi duhawm takah kan chantir thei dawn a ni. Engtik niah emaw chuan kan la zalen dawn a ni tih hriain, chu rinna chu hmangin kan thawkho thei ang a. Kan tawngtai rual thei ang a, kan bei let thei ang a, Jail bang kan zut tlang thei ang a. Kumkhuaa kan zalenna turin kan ding thei ang.
Let Freedom ring...
"My country, 'tis of thee, sweet land of liberty, of thee i sing. Land where liberty, of thee i sing, land where my fathers dies, land of the pilgrim's pride, from every mountain side, let freedom ring..." tih hla, Pathian faten awmze thar neia kan sak hun tur chu he ni hi a ni. America hi ram ropui a nih dawn phawt chuan, hei hi a thleng dik ngei tur a ni. Tichuan, New Hampshire tlang chhip to lur mai atang te, New York tlang ropui atang te leh, Pensylvania-a Alleghenis tlangdung atangte pawhin zalenna dar hi lo ri mawlh rawh se. Colorado-a Rockies tlang vur khuh chungah zalenna dar lo ri sela. California awih tlan kualmawiah zalenna dar lo ri sela. Chutah tawp mai lo se, Georgia lungpui tlangte nghawr vel sela. Tennessee a Lookout tlangte pawhin a thawm lo hre rawhse. Zalenna dar chu Mississippi tlang lian leh tlang te zawng zawngah lo ri sela, tlang pang zawng zawngah zalenna dar lo ri mawlh rawhse.
Tichuan zalenna dar kan tihrik phal phawt chuan thingtlang khua leh khawper leh khawpui leh ram bial zawng zawna kan tihrik phawt chuan, chu ramtiam kan thlen hun chu a lo hnai ang a. Pathian fate zawng zawng: mihang leh mingo, Juda leh Jentail, Protestant leh Catholic-te pawh inthliar lova inkuahin, Negro hla hlui, "Free at last! Free at last! Thank God almighty, we're free at last!" tih hla ngei kha kan saho thei tawh dawn a ni.
Sawibelhna
American Civil War lai 1863 Jan ni 1-ah khan, President Abraham Lincoln-a chuan Sal chhuahna Thupuan (Emancipation Prociamation) a chhuah a. America ramah hetih lai hian Africa ram atanga lak luh, sal Maktaduai 4-vel an awm a. Chumi zinga Maktaduai 3.1 chu chhuah an ni. Mahse he Thupuan hi Congress-in a pass, 'Law" a nih loh avangin, kum za a liam hnuah pawh, America rama Negro-te chu Vote thlak phalsak lovin firfiak taka en hran an ni chhunzawm ta a. An chanvo chang tura America rama mihangte beihpui chhuahna chu African American Civil Rights Movement (1955-68) tih a lo ni ta a. Martin Luther King Jr (15.1.1929-4.41968) hi African American Baptist Pastor, he beihpui chhuah huaihawttute zinga mi a ni.
Politics leh Economics-a an chanvo karna atan, Civil Rights Movement huaihawttute chuan, an Washington DC-a, Lincoln Memorial-ah 1963 August ni 28-ah vantlang inkhawm an buatsaih a. Lincoln Memorial hulhliapa Abraham Lincoln-a lim bulah chuan thusawitute chu an ding a. A kawt tual zawl zauah mipui Nuai 2.5 chuang an pungkhawm a, an zinga 70% chu mihang an ni. Hei hi USA-a Politics thila vantlang inkhawm lian ber pakhat, The Great March on Washington tiin History chuan a chhinchhiah ta a ni.
Thusawitute zingah Martin Luther King Jr-a hian a sawi hnuhnung ber a. Ram bial hrang hrang atanga mipui nuai tel pungkhawmna tur puahchah bakah, vantlang inkhawm tihtlawlh tumte daikhalh a ngai a, a hma ni tlai thlengin fianrial a nei lo. Chawpchilh taka a inbuatsaihna thu, Typewriter-a a chhut chu ennawn hman lovin a dinpui ta a. A sawi laklawh laiin, hemi tuma zai, Gospel Singer Mahalia Jackson-i (1911-1972) chuan, "Martin, I Lungkham ram thu kha hrilh rawh!" tiin a lo au a. A sawi tum lawk pawh nilo, "I Have A Dream..." tih thu chu a auchhuahpui ta bawrh bawrh mai a. "I Have A Dream" tih thu tawite avang hian, Martin Luther King Jr. chu American mi hmingthang Thomas Jefferson-a leh Abraham Lincoln-a te tlukpuia vawrh san a ni nghal a. Khawvela thusawi zinga 'Marterpice of Rhetoric' tia hriat, zir leh Refer hlawh ber pakhat a ni a. 1963-ah Time Magazine-in Man of The Year-ah an thlang a, 1964-ah Nobel Peace Price a dawng a, hetih laia he lawmman dawngtute zinga naupang ber a ni. 1999-ah khan, kum zabi 20-na chhunga American thusawi chungnung ber tiin Scholars hovin an puang bawk.
Martin Luther King Jr-a thusawi leh Civil Rights Movement avang hian, Hnam, Vun rawng, Sakhua leh Zikchhuahna hmun danglam avanga hnathawhna leh vantlang thila inthliarna khapna Dan, Civil Rights Act of 1964 chu a lo piang a. Vote thlak phalsakna Dan, Voting Rights Acts of 1965 pawh an sual chhuak leh a. Kum 40 hnuah phei chuan President atan mihang Barrack Obama an thlang tling ta hial a ni.
Martin Luther King-a hian, beihpui an chhuahna hmun dangah changthlan dang hmangin he thu tho hi a sawi thin. Hmun thenkhatah chuan Isaia 65:25 thu te hi a changthlan bawk thin. Chuvangin I Have A Dream hriat dan inang lo a awm nual. Tuna mi hi 1963 August 28-a a sawi a ni.
A thusawi zawh hian a inbuatsaihna lehkha phek chu amah vengtu tlangval kum 26 mi, George Raveling-a hnenah a pe a. Vawiin thleng hian a la kawl tha a. Miten $ mtd 3-a lei te an dil thin a. Ani chuan, "Hralh ai chuan fate ka rochun zawk ang e," tiin a la hnar zel a ni.
Amah hawtuten thah an tum tih thu thang mah se, Martin Luther King-a chuan khawpui hrang hrangah thu a sawi zel tho a. 1968 April 3-ah khan, Memphis-a Mason Temple-ah, "Tlang chhip ka han thleng a" (I've been to the Mountaintop) tih thu a sermon a. Chutah chuan: "Eng nge lo thleng dawn ka hre lo. Hun khirh kan hmachhawn maithei. Mahse tlang chhip thleng tawh ka ni a, pawi ka ti lem lo. Dam rei chu duh ve tho mah ila, ka ngaih pawimawh ber a ni ta lo. Pathian duhzawng tih hi a hlu ber mai. Pathian chuan tlang chhip min thlentir a, chuta tang chuan ramtiam min thlirtir a, mipuite hian ramtiam chu kan thleng dawn tih min hmuhtir a ni. Chuvangin, zaninah hian ka va lawm em! Ka mit hian Lalpa ropuina lo thleng tur chu a hmu ta si a..." tiin a sawi.
Hemi tuk, 1968 April 4, tlai Dar rukah, mihang hawtu James Earl Ray (1928-1998) chuan a kap hlum ta a ni. Martin Luther King Jr-a tawng an hriat hnuhnun ber chu, a thih dawn zan inkhawma rimawi tumtu tur, Ben Branch-a hnena, "Ben, zanin inkhawma ka hla thlan chu, 'Lal Duhawm, min kai la' (Take My Hand, Precious Lord) tih kha a nia aw.." tih hi a ni. He hla hi April ni 7-a amah vuinaah Mahalia Jackson-i vekin lungkuai takin a sa ta zawk a ni.
Thulakna:- Vanneihtluanga (Lengzem April 2014)
No comments:
Post a Comment