Total Pageviews

Saturday, March 7, 2015

Sorkar Hna Hi

Sorkar & Sorkar Hna
Vai len hnua Kumpinu hnena kan intukluh atangin, sorkar chu hneh rual loh, dawt kang zawh loh, ngaihtuah phâk loh khawpa tha leh fing, a zar zo nihlawhthlak mai ni lovin, sorkar belh theih phei chu pheichham manna ni chiahah kan ngai a. "Pathian zarah..." ti mai lova, "Pathian leh sorkar zarah," han tih kherte kha kan nu leh pate tawngkauchheh pakhat a lo ni thin. Vawiin thlengin nu leh pa tamtakin, sorkar pachhiatna hi rin ngam har kan la ti. Chu chuan kan fate eizawnna kawng dap thlengin a timuang a, nghah chhuah tur awm si lovin kan fate hi sorkar hna kan nghahtir thuap mai. Hei hian hnam than a tithu. Sorkar leh sorkar hna hi a chhia a ni lo. Rahsi leh MCS inkara mite hian sorkar hna thawh thatzia leh thlamuanthlakzia chu kan hre vek. A thatna lam chu sawi ngai lovin kan hre tawk. Hriat lutuk vanga âtchilhna hian min tibuai zawk. Sorkar kan belh duh dan leh sorkar hna thawh kan tum dan hi mihring min tichangtlunga chhuan chhenfakawma min tât hriamtu aiin chhuan tlarana min chantirtu a ni thei. Thlakhlelh thil pawngpaw neih ngawt hi, a neitu rilru a inpeih loh chuan, piansual phah theih a ni. Chuvangin, sorkar hna thawh chauh hi ngelnghehna awmchhun emaw kan tih loh nan, thangthar ngaihtuahnaah heng thute hi tuh a tul ta. Sorkar hnathawh loh tur tihna ni lovin, sorkar hnathawkte tana fimkhur a tulzia i lo sawi dawn teh ang. Lo thawk ve tawh ka nih avangin "ka" ti-in sawi tum bawk ila.

Mimal nun
Sorkarah chuan mahni sùm tiat hriat a har. Sorkarin hlutna min pek tel miah lo hian, mihring mihrinna hau ringawtah 'engtia hlu nge ka nih' tih hriat hi sorkar hnathawk tan thil harsa tak a ni. Officer ni tlâk khan pension tlengin clerk hna ka thawk thei, clerk atana rin tlak loh khan officer hna ka thawk reng thei bawk. Mahni nihna dik tak aia inngaih-hniam a awl a, nihna phu lova inngaih-ropui a awl bawk. Hlawh phu lo riauva inhre chunga hlawh kham si lova min awmtirtu chu mahni dinhmun dik tak hriat chian thiamlohna hi a ni. Chhungkua, kohhran leh khawtlang kan hmachhawnin, kan awmna hmun leh hun azira mahni nihna dik tak leh sorkarin 'i ni' min tihna dah lansarh thlâkthleng nachang hriat hi thil finthlak tak a ni.

Mi-in changkangah min ngai laklawh tawh si, chhunglama kawrawng chungin pawn lama nihna humhalh a ngai a. Kan inlantir dan hian kan 'class leh standard' a keng tel si a, ti fuh loh laklawh thenkhat hi chuan lemchang chunga pension-in thlan kan thleng dawn a ni. A rukin mahni kan inringhlel a, mahni ber kan inrin ngam loh chuan, chhungrila defense mechanism a lo thangharh a, mahni duapkaina thupna atan rintlak loh dang kan zawng a, midang rel nuam kan ti thin. Kan thawh rei leh mi rel kan thiam a ni mai!

Chhungkua
Office dawhkan thutchilha eizawngte hian office-a kan hnathawk lai hi kan fate entir ila, hahdam riauvin min hre tlat. Sumdawng leh dawrkaite angin kan fate hian min lainat vak lo. Hahdam taka hlawh la nia min hriat chuan min ren lo. Hei hian sum lalûttu zahawmna a tihniam a, chhungkaw rorel leh hmarel a tichingpen. Thenkhat phei chuan, kan office nunphung hi faten an hmu ang tih kan hlau zawk. Min rawn phâwk thut sela, zât sawm lo inchuh ila, computer games lo khel ila, Bible lo chhiar ila, chanchinbu lo bih duai duai ila, engtin nge min ngaih ang?

Chhungte lainat hlawh khawpin kan office hna chu lo hahpui viau pawh ni ila, chhungten min thawhpui thei lo. Chhungkuaa tan tlan theih loh eizawnna a ni. 'Taima taka lehkha zirin, ka pa hna hi thawh chhunzawm ila...' tih theih a ni lo. Eizawnna kawnga chhungkaw tradition siam theih a ni lo va, chhuan khatah chatin bul tan that zel a ngai.

Sorkar tha tel lova thawh hlawhtlin nei lo tan, fate eizawnna kawhhmuh ngam a har. Hei vang hian, sorkar mi fing tak pawh hian fate eizawnna kawhhmuh ngaihna kan hre lo fo. Eizawnna tamzia thiam taka sawi a awl, fate kawhhmuh erawh chu har kan ti tlat.

Hna
Hna reng reng, khawi atanga lokal nge, eng vanga thawh ngai nge, khawiah nge a kal zel dawn, eng nge a nghawng chhuah dawn tih leh, eng nge a hlutna tihte hre miah lova, puten 'Thawk rawh!' an tih vang ringawta ka dawhkana lo thleng chu ka thawk a nih chuan, ka experience rei zawh poh leh ka mawl ang a, ka ning bawk ang. Hlawhtling ngei tur nia ka hriat erawh chu phûr takin ka thawk thung ang. Chutiang kan beisei lai chuan, ramin a chhiatpui tur, pute eirukna remchang tur leh department mualphona tur tih hriat lâwk hnate hi thawh a ngai thin a ni awm e. ‘A tawpna tur hriat hi hriat loh aiin thawh a hrehawm zawk chang a awm’ an la ti deuh deuh. Hei aia hrehawm tur chu mahni aia mawl hnena put-up hi a ni!.

Thiamna lamah hniam zawk, efficiency leh integrity chhe zawk, zu heh zawk, rawn tlak loh zawk, department timawitu aia tihmingchhetu, mahni vengah pawh ar venga kan iai turte thutlûkna nghah a tul changte hi a awm a ni awm e. Tlawm thlâk ve ngaih ngaih tak tur a ni.

Chu thangah chuan sorkar hnathawk tamtak kan âwk. Kan hna thawh thenkhat hi hmasawnna hna a ni lo, invenna hna a ni. Kan thawh hi hna ni lovin, sahimna a ni fo. Kan hnathawh chu ram hmasawnna tur aiin, kan mualpho lohna tur leh kan hmingthatna remchang atana hman kan tum tawh zawk. Ka mualpho dawn ai chuan ramin hma sawn lo mai rawh se. Ka hmingchhiat dawn ai chuan hna chu kal muang mai rawh se.. ti kan awm. A dik em?

Hna thiam fal vanga hah fal hlau kan tam ta. Hna thiam vangin kan kaisang lo va, hlawh a pung lo va, kan hah fal ringawt! Hna thiam ve lo kha hna thiam aia a hahdam phawt chuan, hna thiam châkna leh thiamna hmanga inelna hmachhawn ngamna a bo a, ngaihtuahna a muthlu a, nun a ho a, mihring hlutna a tlahniam thin. Chutiang eizawnaa kum 60 chuang zet thlenga ring han rawlh chu..!

Heng aia la rapthlak zawk chu hna awm lo hi a ni. Chhungkaw chawmtu, in lama zahawm ve tak chu office-ah ka kal ve nitin a. Mahse, hna a awm tlat loh chuan, a hun takah kalin, haw hun nghâkin ka thu nileng ringawt ang. Mahni tawka rintlak inti, hna awm se ram tana thawk thei leh thawh inhuam ve, hetia engmah thawk lova thla tawp hlawh lâk nghâka ka thut hlan hian, khawiah emaw, tute emaw chu mahni kea dinga sumdawngin, chhungkuain an thawk bawrh bawrh niin ka hre lehnghal a. Nilengin, mahni inzahpuiin ka inringhlel ang a, pa tling lo leh hlu lo riauva inhriatna ka nei ang a, ka zak ru tlat ang a, ka chawm chhungkua, ka chenna kohhran leh khawtlang leh, ka hmangaih ram leh hnam lakah ka inthlahrung tial tial dawn a ni. Rilru hah chunga hahchawlh hahthlakzia leh rapthlakzia kan zir mek. Kan la zir zel dawn. Hna nei lovin khawvel a thunun ngai lo va, hna nei lovin zahawmna a nei lo va, hna nei lovin pawimawhna a nei lo. Mizoram pa fing leh fel tak tak, a ruka he Eden natna veitu hi kan va tam sawt em!

Work culture a chhiat lutuk tawh chuan, beidawng takin thuthmunah ka phun lungawi ang. Ram hmasawnna thu han sawi thin mah ila, chhungrilah, mahni inthiamlohna lian tak ka neih loh vêk leh ka ngaih a sam tial tial ang a, nun ka uluk lo tial tial ang. Ram thanmawhbawk hi keimah ka ni tih min hrilh mah se mawhphur phâkah ka inngai lo thuai ang. Hna a tlem miau chuan, chhiatni thatnia office hun chhunga chhuah chu dan bawhchhiatna aiin, mi fel nihna a lo ni ta zawk a. Chutiang lama intheihsiak chu inthlahrun a hnehin kan intihhmuh ta zawk. A chhan dik tak chu hna thawh tur tlem vang a ni.

Hlawh tlem leh hlawh lak tlai te hi chu thil pangngai a ni. Mihring pangngai tan hna nei lo chunga hna thawh hlawh lâk tluka tlawm thlak leh mihring zahawmna tichhe thei thil dang a vâng. Rilru zelthel hi setana pûm a ni tih thufing hi sorkar hnathawkte hian kan tidik mek. Nula leh nu valai, ei tha, awm awl, intuai fai leh inchei nalh, ni tin maia hna thawk si lova an thawhpui tlangval leh paho bula an va tawlh ringawt mai hi - han ngaihtuah teh - mahni venga kohhran hmeichhe hruaitu zinga mi ni ve si khan, crossword a va thai nileng ang a, sorkar hna a thawh tirha tum sâng ve tak khan Internet zahmawh a bih nileng ang a, kohhran rawngbawltu langsar tak khan zat sawm chuh a rawn thiam thar ang a, nula fel tak khan titi bawlhhlawh a dawng nileng kumtluan ang a, tlangval fel khan mi nu khuaikhem dan bâk thiam belh a nei lo vang. Khuanun zah a ngai a, kan inuire sup sup lova a mak ngawt zawk!

Hlawh
Khawvel awmphung leh mihring nunphung kalh zawnga eizawnna ke chheh hian mi dik a tihnual fo. Hna kan thawk ang, thawh tam leh kan hlawh tam ang, thawk lo chuan kan hlawh lo vang. Chu chu leilung awmphung a ni. Sorkarah chuan, mi aiin thawk tam pawh ni ila, kum tluana rui ral ringawt, thla tawpa hlawh la tura lokalte nen kan hlawh zat leh hlutna a inang leh thin. Hah fal leh hahdam fal te, thiam fal leh thiam lo falte hlutna inanga teh hian mi fel a aikhirh thin. A tawpah chuan, thawhpuite zinga mawl ber, thatchhe ber leh rin tlak loh ber chu intehfungah kan lek chhuak a, "Ani pawhin hlawh a la reng tho.." tiin, mifel tluk tum lovin, misual aia kan felna kan chhuang ta mai thin a ni.

Tin, dan bawhchhe lova sum lakluh belhchhahna kawng dang a tlem hle. Thiamna leh taihmaknain a tlin pawhin, chuktuah huan siam bâk tih theih kan nei tlem hle a ni. Sumdawnna dawr hawngin hralhsum thil kan dekchhuak thiang lo va, contract leh supply hna kan thawk thiang lo va, quarry leh sangha dil kan neih pawhin sorkarah chhinchhiahtir thlap a ngai. Chuvangin, dan dik taka hausak tum tan chuan, sorkar hna hi thawh chi a ni lo.

Hun
MCS pakhat a thih khan, MCS dang zawng zawngin Airport-ah a ruang hmuah a nih tur thu puan a ni. An thawhpui an sunna leh an inlungrualzia entirna a ni. Kawng lehlamah chuan, Kan ropuina nia kan ngaih lai tak hi kan mualphona lantirtu a ni thei. An office an chhuahsan avanga ramin a buai phah lohzia a lantir a, an hun hlut lohzia an lantir bawk. Bank Manager ruang hmuak turin transaction hour-ah Bank Manager zawng zawng Airport-ah inkoh khawm theih a ni ang em? Teuh lo.

Heti khawpin lirthei a tâwt a. New Delhi-a km 45 leh Aizawl tlangdung kawngpuia km 5 kalna atana hun kan senral hi a inzat vel a ni. Vei nei lova pawngpaw lirthei tawt siam hi sualna entirna a ni lo va, mawlna entirna a ni. New Delhi lêt riat zetin kan ram hmasawnna a kal muang tih entirna a ni bawk. He mualphona vei ber tur chu khawpuia sorkar hnathawk kan ni. Eizawnna hmun kan thlen hma theih chuan kan hlawh pawh a tam thei tur a ni a, mahse, a huna thlen leh thlen lohin kan hlawh a khawih tlat lo. Chuvangin kan vei lem lo. Hun leh hna leh sum kan la suihzawm mumal lo a ni. Mi ramah chuan, hun hi sum a ni tih thufing hi a dik. Leiah lungphu leh hun a hlu ber. Hmasawnna thilte hi heng pahnih tihlu zualtu an ni deuh vek. Kan sorkar hnathawkte nunah he thu hi a dik hma chuan Aizawl traffic jam hi a reh lo vang. Traffic Jam-ah kan tang a ni satliah lo, hun hlutna hriat mamawh lo sorkar hnathawk rilru tuiek 'jam'-ah kan khawpui hi a tang a ni zawk.

Zalenna
Mi tinin lansarh leh fak hlawh kan duh ru vek. Office-a thawhpuite aia langsar chuan a awhna tur thang a kam tam a ni mai. Sorkarah chuan low profile-a awm thiam a tûl a, 'mi fing' chuan langsar lo thei ang bera hriat hlawh a tum thin. Naran tak chunga hotute hriat hlawh nih a ngai. Ar tial fina fin hi mifel tan hahthlak deuh a ni. Office pawn lama talent larpuitu chu, office lama dawhkan tawmpuitu chuan "Office lamah chuan ho ve tak a ni!" a ti fo mai thei. Pute aia lar phei chu a tha hauh lo. Talent a that leh thawpik a zual.

Mahni thawhna hmuna sorkar kalphung fel lo chu hmuh a awl. Chhung lamah rawtna tha han thlen ila, a sawt loh bakah, thawhpuite hêk kan lo ni palh thei. Pawn lamah ngaihdan tarlang turin kan kut leh kâ phuarin a awm si. Art, literature, science leh academic research lam thilte a nih ngawt loh chuan Sorkar mi naran chuan vantlang hmaah tawngka leh ziaka ngaihdan tarlangin ka chhuah thiang lo. Secretary chinin ama department chungchanga press conference kovin sorkar ai a awh thei chauh a ni. Media lama sorkar hnathawk chanvo chu hniam tak a ni. Chuvangin, Taitea Pa, Mami Nu, Estheri Pu.. tih angrengin, sorkar hnathawkten mahni hming thupa thu ziah kan ching. Mipuiin sorkar hnathawk min entawn a, mahni inthupa ngaihdan puanchhuah chu a changkang emaw an ti ta. Thangtharin intihhmuhin, hming thupa electronic message uchuak thehdarh an uar zui. Democracy hmanga zalenna ram ni chungin, mahni hming tarlang ngam lova thuchhuah tamna ram kan lo ni ta reng mai. Sorkar hnathawkte hian he hnam hi dawihzep culture-ah min hnuk lut mek a ni.

Dawih si, thawpik si chuan eng nge kan tih? Inphenna atana kohhran leh pawl hmangin rawl kan chhuah. Kohhran leh pawla sorkar hnathawk kan inhmanna chhan hi kohhran leh pawl tihchak kan duh vang a ni vek kher lo, thawpika inhriatna lak atanga tlanchhiatna remchang mamawha kan inhriat vang a ni lek thei. Pawl leh kohhran kaltlangin 'civil' lem kan chang thin. Chutia pawl han addict tâk hnuah chuan, eng thil pawh ti dawn ila, pawl tha chakna tel lova hlawhtling thei lova inngaihna kan lo nei zui a. Sorkar chakna leh pawl huvang hmanga inhampuar thiam apiang kan ropui ta mai a ni. Chutiang chelek thiamte chuan kohhran leh khawtlang nunphung te hi kan tichingpen mek a. Pehhel deuh leh inthup deuh chunga mahni intarlanna thu sawi thiamna verther tak chu tuaihnumin pulpit leh khawmpui rorelna hmun thlengin kan la lût a. Rei lotea sawi fel theih hi rei deuh kan sawi phah a. Thu sawi thiam kan tih chu mahni inthup chung leh, tuma pawi sawi lova thu tha deuh, dal deuh, na deuha sawi thiam hi an ni ta mai!

Tichuan, kan that hun chhung zawnga 'thu dik' puang chhuak ngam lova up beh ni tlata kan inhriatna chuan pension min nghahhlehtir a. Pension hun chu 'Phuba lâk' theih hun ang deuhah kan ngai a. Pension huna puan tur tamtak nei teuhin kan inhre ta mai a ni. He thawpikna happening hi thalaiten an hmu a, an ning a, thawpikin an inhria a, an sawi chhuak thiam si lova, "Kan chêp!" an tih phah ta a ni lek awm e.

Zahawmna
Kan tarlan takte khan zahawmna tehfung a tichingpen a ni. A hna zawnga kan sawi chuan, zahawmna chu tha taka tisa leh thlarau hamthatna leh hmasawnna hna thawk tura chakna, theihna leh thiamna-ah a innghat. Thawktu tamzawkin chutianga hming chherna tham hna thawh tur kan neih loh avangin, kan infinfiah thei lo. Mahni eizawnna kaltlanga mahni zahawmna thawk chhuak zo lo mi chu mi vanduai a ni. Mi tinin mahni thiam danin zahawmna kan zawng theuh. Hna hmanga zahawmna hlawhchhuah ka harsat si chuan, hna-ah ni lovin, necktie, lirthei leh peon tih vel hmanga zahawm kan tum ta. Thenkhat erawh chuan kan eizawnna hna kalsanin, kohhranah leh khawtlangah zahawmna kan zawng thung. Sorkara mahni eizawnna-a rawn tlak si loh, kohhran leh khawtlang hruaina lama rawn tlak zawk kan ngah tial tial. Tin, eng ang pawhin han intizahawm dawn mah la, i pu leh i thawhna department a zahawm loh tlat chuan zahawm lo riauvin i inhre ve thuai ang. Chu chu i nupui fanauten an hriat rualin chhungkaw rorel i harsat nghal ang.

Rilru thatchhia
Ngaihtuahna hmang thatchhe mi chu a dawih tial tial thin. A tawpah, "Ni mai mai teh se, mite pawh engmah an nih bik loh hi..." tiin, ka hlawh chiah thlahlelin thla thar ka nghak ang a. Khawl ang maia ngaihtuahna seng miah lovin, "Thawk rawh!" an tih chu ka thawk ringawt ang a, ngaihtuahna hmang mumal lova, "Yes Sir!" ti ringawta ka thatlai hun ka hman liam chuan, pension hnuah rilru sengin ruahmanna thar han siam dawn mah ila, huphurhnain ka khat ang a, thil tha tam deuh hriain, a taka hlenchhuak ngam si lo vin, midang tih atana hlamchhiah ka duh zel ang. Eiruho nunah hian a chiang lehzual. Sum lakluh nan ngaihtuahna leh thahrui an sen tlem avangin an ngurchuai. Hman daihzai leh peipun (invest) an duh lo a ni lo, an ngam lo pawh a ni ber lo, hman daihzai tul an ti lo va, an peih lo va, a ngaihna an hre lo a ni zawk. Ngaihtuahna leh sum hi hman daihzai loh chuan nawmsip awpkeuna buhchium a ni. He rilru thatchhe thangah hian kan officer thenkhatte hi an pension thlengin an âwk. Hah belhchhaha hmasawn ai chuan hahdam taka ngai awh an thlang zawk. Sum peipunga fate tana chhenfakawma chantir tura ngaihtuah peihna an tlachham a, investment lamah chuan, kawng sira kuhva zuar pawh an tluk lo. Chuvangin, an nun hmanga an fate hnena eizawnna kawhhmuh an ngam lo va, an peih lo bawk.

Hmabak leh Pension
Sorkarah hnathawk mimal hlutna hi 20% vel a ni a, a dang 80% hi chu sorkar atanga dawn a ni. Chu chu pawm harsa kan ti takzet a. Pension thlenga harh chhuak zo lote pawh kan awm. Pension hnuah mi zah la hlawh tur leh thil ti thei tak tur niah kan inngai a, vannei leh remhre falte chauh lo chuan an suangtuah ram an thleng ngai lo. Officer langsar ve tak, sorkarin a hlawkpui lem loh, pension dawna harhchhuaka, "Kum hnih khat tal min ruai nawn leh rawh u," tia diltute hi.. i hmusit lovang u, i khawngaih zawk ang u. Mahni sùm tiat hriat loh rei lutuk hi pawi tak a ni.

Sorkar hna hi fate hnena rochun thei tur nia inngai kan la awm bawk. Sorkar tlakranzia hre chiang bertu chu sorkar hnathawkte hi ni tura ngaih kan ni. Mahse, sorkar kan addict laklawh tawh a, sorkar lo chu belh tur leh belh tlâk awmin kan hre lo va, sorkar tel lova dam khaw chhuah theih niah kan ngai tlat lo. Kan faten, "Ka pa, hetia muster roll-a hlawkna awm miah lova mi pension hun nghahchhuahpui ve ringawt ai chuan ka sumdawng mai zawk ang e..." tia min ngen pawhin kan ring ngam tlat lo. Engtikah emaw, engtin emaw, kan fate tan post la ruak dawnin kan hre tlat a, kan pension hnuah pawh kan fate tan la sawisak thei dawnin kan inring tlat bawk. Thiltithei nia kan inhriat rei leh kan fate kan tikhawngaihthlak rei a ni mai.

Heng thute hi...
Sorkar hna a van tak avanga “grep te chu a thur thur nen..” tia sâwt kan ang hle. Mahse kan thlakhlelh tak thil hi min tipangchanga, damchhunga kan mihring hlutna diktak lanchhuahtir thei lotu a ni palh thei. Chuvangin he thuziak hi kan inenfiahna tur a ni.

Sorkar hna kan thawk mek a nih chuan, heng thu dengkhawng takte hi inenfiahna remchangah i hmang ang u. Thatchhiatna aiin taihmakna hi kan tehfung ni sela, depdena aiin rinawmna hi chungnung sela, intlawnna leh vertherna hmanga dinhmun sang hlawhchhuak lovin, kalphung dik leh thiamna zahawm hmanga kaisan ni sela, mi rinawm chhuanawm sela, thawk tam hming tha sela; kan engkim chungah Khuanun ro a rel a ni tih i hre reng ang u.

Vanneihtluanga

No comments:

Post a Comment